Od momentu ustanowienia w 1950 r. UNHCR sprawuje mandat w zakresie kierowania i koordynacji działaniami międzynarodowymi mającymi na celu ochronę uchodźców.
W 1995 r. do zakresu obowiązków i kompetencji agencji dodano działania na rzecz ochrony osób bezpaństwowych oraz ograniczania zjawiska bezpaństwowości.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci wysiłki UNHCR były oparte na trzech kluczowych instrumentach prawnych.
Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 roku wraz z Protokołem dotyczącym statusu uchodźców z 1967 roku stanowi kamień węgielny dla dzisiejszych działań w zakresie międzynarodowej ochrony uchodźców. Konwencja jest jedynym porozumieniem międzynarodowych obejmującym swoim zakresem najważniejsze aspekty życia uchodźcy.
Konwencja o statusie bezpaństwowców z 1954 roku i Konwencja o ograniczaniu bezpaństwowości z 1961 roku są kluczowymi instrumentami prawnymi służącymi ochronie bezpaństwowców w skali globalnej oraz zapobieganiu i ograniczaniu zjawiska bezpaństwowości. Chociaż obie te Konwencje mają uzupełnienia w postaci traktatów regionalnych i międzynarodowych praw człowieka, w skali globalnej są jedynymi konwencjami w swoim rodzaju.