28-10-2005
BUDAPESZT, 28 październik (UNHCR) – „Jestem mechanikiem samochodowym, ale mój dyplom nie jest uznawany w Słowenii, więc nie mogę dostać odpowiedniej pracy”, mówi uchodźca z Afryki.
Nastoletnia romska dziewczynka w ośrodku dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy wyjaśnia jak bardzo była zawstydzona, gdy musiała rozbierać się każdej nocy w obecności nieznanych jej osób. Ośrodek, w którym mieszka, jest tak zatłoczony, że dwie rodziny muszą mieszkać w jednym pokoju. UNHCR oraz pracownicy organizacji pozarządowych wspólnie z przedstawiecielami rządu słuchali uważnie co uchodźcy mówili o swoich problemach.
W październiku UNHCR odbyło szereg spotkań z uchodźcami, jak również z osobami ubiegającymi się o nadanie statusu uchodźcy w ponad 40 krajach na calym świecie. Jest to część programu Promocji Zagadnień Płci, Wieku i Różnorodności (Gender, Age and Diversity Mainstreaming – AGDM), nowego projektu o globalnym zasięgu, którego celem jest poprawa zrozumienia problemów z jakimi borykają się uchodźcy. Sama nazwa projektu może zniechęcać, lecz on sam jest bardziej interesujący i mniej sformalizowany niż by się wydawało. I w rezultacie powinien przynieść rzeczywiste ułatwienia uchodźcom oraz osobom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy.
Na sześciu kontynentach zespoły – złożone z przedstawicieli UNHCR, organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli rządu – spotykały się z uchodźcami oraz osobami ubiegającymi się o nadanie statusu uchodźcy obu płci, w różnym wieku oraz o różnym pochodzeniu etnicznym, żeby wysłuchać co mają one do powiedzenia o swoim życiu.
Wszyscy członkowie drużyn posiadali co najmniej podstawową wiedzę o problemach uchodźców, lecz projekt ten nastawiony jest na bardziej szczegółowe gromadzenie informacji: czy uchodźcy i uchodźczynie postrzegają swoje życie w inny sposób? Jakie problemy mają różne grupy etniczne podczas postępowania o nadanie statusu uchodźcy oraz procesu integracji? Jakie problemy mają dzieci, dorośli oraz osoby starsze?
W Europie Środkowej najważniejszym czynnikiem okazał się status prawny tych osób. Zarówno uchodźcy, jak i osoby ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy muszą mierzyć się z kompletnie różnymi problemami, podczas gdy różnice pomiędzy płciami oraz grupami wiekowymi wydają się mniej ważne. Niemniej jednak rasa oraz kolor skóry wpływają na proces integracji. Im bardziej „inaczej” uchodźca wygląda, tym mniej jest akceptowany przez społeczeństwo.
UNHCR przygotowywało się ponad rok do tego projektu. Latem zeszłego roku programy pilotażowe zostały przeprowadzone w 14 wybranych krajach. Rezultaty zostały następnie przeanalizowane przez UNHCR oraz niezależnych ekspertów na początku tego roku. Analizy dowiodły trafności wybranej metody oraz ogromną wartość „wielozadaniowych zespołów” w bezpośrednim kontakcie z uchodźcami.
Pomiędzy marcem i majem tego roku pracownicy UNHCR o różnych specjalizacjach i wiedzy pracowali razem z partnerskimi organizacjami nad strategią całego projektu oraz materiałami szkoleniowymi. Przygotowane zostały również specjalne formularze oraz ankiety.
W czerwcu przeprowadzono tygodniowe szkolenie dla osób, które miały uczestniczyć w projekcie. Te osoby następnie zajęły się przygotowaniami w swoich krajach. Zostały stworzone oraz przeszkolone tak zwane „zespoły wielozadaniowe”. Wybrane zostały reprezentatywnr grupy uchodźców oraz osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Te grupy następnie zostały podzielone według płci oraz wieku (10-14 lat, 15-17 lat, 18-40 lat, ponad 40 lat). Uchodźcy zostali również zróżnicowani pod względem etnicznym.
Tylko w samej Europie Środkowej (Węgry, Polska, Słowenia i Słowacja) zostało wysłuchanych 112 grup uchodźców – to liczba, która daje pojęcie o ogromie danych uzyskanych podczas tego przedsięwzięcia przeprowadzonego w 40 krajach.
Jak ujął to jeden z członków zespołu: „Emocje uchodźców zaczęły udzielać się również nam”. Okazało się, że są to bardzo różne emocje.
W Europie Środkowej największym problemem uchodźców okazał się brak programów integracyjnych. Od kogoś, kto zostaje uznany za uchodźcę rząd oczekuje, że stanie się samodzielny, podczas gdy dostęp tej osoby do mieszkania, pracy, pomocy społecznej jest utrudniony przez barierę językową, ksenofobię społeczeństwa przyjmującego oraz przepisy prawa.
Wśród osób, które ubiegają się o nadanie statusu uchodźcy problemy różniły się w zależności od kraju. W Polsce problemem jest wczesna edukacja. Nie tylko polskie szkoły oczekują, że ich uczniowie będą znać język, ale wiele ośrodków dla uchodźców znajduje się daleko od miast i dzieciom jest trudno dostać się do szkoły. W rezultacie, prawie połowa dzieci osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w wieku szkolnym nie chodzi do szkoły.
W Słowenii, ubiegający się o status uchodźcy byli niezadowoleni z zatłoczonych pomieszczeń, w których mieszkali oraz z przepracowanych, czasem niesympatycznych pracowników tych ośrodków.
Wielu uchodźców na Węgrzech miało wrażenie, że nie są właściwie informowani o swoich prawach oraz miało problemy ze znalezieniem odpowiedniego zatrudnienia.
Na Słowacji największym problemem okazał się odsetek przyznawanych statusów uchodźcy – najniższy na świecie. Pewnien Afgańczyk powiedział, że czeka na decyzję azylową już ponad trzy lata. Znalezienia się w prawnej próżni było jedyną rzeczą, jaka go martwiła: „Jesteśmy mniej więcej zadowoleni z zakwaterowania, jedzenia, zajęć w czasie wolnym, po co o tym dyskutować?”, powiedział po słowacku. „Nauczyliśmy się również języka, ale po co? Możliwe, że nigdy nie dostaniemy statusu uchodźcy.”
Po przeprowadzeniu wszystkich rozmów, zespoły wielyozadaniowe z całego regionu spotkały się, by przeanalizować zebrane dane oraz by opracować podobieństwa i różnice między problemami uchodźców – mężczyzn i kobiet, chłopców i dziewcząt, różnego pochodzenia. Wszyscy członkowie zespołów uznali, że teraz mają bardziej przejrzysty obraz potrzeb uchodźców. Część z problemów, jakie się pojawiły mogły być rozwiązane natychmiast, rozwiązanie innych zajmie więcej czasu.
Obecnie, wszystkie biura UNHCR w Europie Środkowej analizują zebrane wyniki w celu przełożenia potrzeb uchodźców na konkretne cele na nadchodzące lata. Obecnie zaangażowanych jest 40 krajów, lecz do 2007 wszystkie biura UNHCR będą używać metodologii AGDM, by zapewnić pełny udział wszystkich grup uchodźczych.
Maricela Daniel jest Starszą specjalistką ds. ochrony w Europie Środkowej w siedzibie głównej UNHCR w Genewie. Jest ona jedną z autorek i autorów tego projektu. Twierdzi, że jest bardzo zadowolona z rezultatów całego przedsięwzięcia: „Zespoły odniosły ogromny sukces w gromadzeniu dodatkowych informacji. Teraz będziemy pracować z rządami oraz partnerami nad tym w jaki sposób najlepiej włączyć opinie uchodźców do naszych programów tak by odpowiadały one ich rzeczywistym potrzebom. Główny cel AGDM, udział uchodźców w procesie podejmowania dotyczących ich decyzji, został osiągnięty”.
Melita Sunjic, Budapeszt
