Drut kolczasty na granicy Grecji i Turcji. © UNHCR/Socrates Baltagiannis
UNHCR, Agencja ONZ ds. Uchodźców, jest bardzo zaniepokojona rosnącą liczbą przypadków stosowania przemocy wobec uchodźców i migrantów oraz poważnego łamania ich praw człowieka na różnych granicach Europy, z czego kilka takich zdarzeń skończyło się tragiczną śmiercią.
Z wielu punktów granicznych na lądzie i morzu regularnie płyną doniesienia o przemocy, złym traktowaniu i stosowaniu praktyki „pushback” (zawracania do granicy). Ma na to miejsce zarówno na terenie Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami, mimo apeli agencji ONZ, w tym UNHCR, organizacji międzyrządowych i pozarządowych o zakończenie stosowania takich praktyk.
Jesteśmy zaniepokojeni powtarzającymi się doniesieniami z granicy lądowej i morskiej między Grecją a Turcją, gdzie od początku 2020 roku UNHCR odnotowała niemal 540 przypadków nieoficjalnych powrotów organizowanych przez Grecję. Informacje o niepokojących zdarzeniach zarejestrowano również w Europie środkowej i południowowschodniej, na granicach z państwami członkowskimi UE.
Choć z różnych powodów wiele z takich zdarzeń nie jest oficjalnie zgłaszanych, UNHCR przeprowadziła w różnych częściach Europy rozmowy z tysiącami osób, które były zawracane z granicy. Z tych rozmów wyłania się zatrważający schemat gróźb, zastraszania, przemocy i upokarzania. Ludzie opisują, jak byli pozostawiani bez pomocy na morzu w łodziach ratunkowych, a niekiedy nawet zrzucani do wody, co pokazuje bezwzględny brak szacunku dla ludzkiego życia. Od września 2021 roku co najmniej trzy osoby zmarły wskutek takich zdarzeń na Morzu Egejskim, w tym jedna w styczniu. Wiele jest doniesień o równie przerażających praktykach stosowanych na granicach na lądzie – wiele ludzi opisuje w nich, jak zostali ograbieni i brutalnie zawróceni z granicy pomimo bardzo trudnych warunków pogodowych.
Poza kilkoma wyjątkami, kraje europejskie w większości nie przeprowadziły dochodzeń w związków z takimi doniesieniami, pomimo ogromnej ilości wiarygodnych dowodów. Zamiast tego na różnych granicach budowane są mury i ogrodzenia. Otrzymaliśmy także informacje, że uchodźcom nie tylko odmawiano wjazdu do kraju, ale prawdopodobnie byli również odsyłani do swoich krajów pochodzenia, pomimo czekających tam na nich zagrożeń, co może stanowić pogwałcenie międzynarodowej zasady non-refoulement (zakazu zawracania).
Prawo do ubiegania się o azyl i korzystania z azylu nie zależy od sposobu przyjazdu do danego kraju. Osoby, które chcą ubiegać się o azyl powinny otrzymać taką możliwość, a także informacje o przysługujących im prawach oraz wsparcie prawne.
Ludzie uciekający przed wojną i prześladowaniami mają do dyspozycji niewiele możliwości. Jest mało prawdopodobne, by mury i ogrodzenia stanowiły istotny środek odstraszający. Przyczynią się natomiast do jeszcze większego cierpienia osób, które potrzebują ochrony międzynarodowej, w szczególności kobiet i dzieci, a także do wybierania przez nich bardziej niebezpiecznych tras, a tym samym prawdopodobnie do kolejnych zgonów.
To, co dzieje się na granicach europejskich krajów, jest niedopuszczalne z punktu widzenia prawa i moralności, i sytuacja ta musi się zmienić. Ochrona ludzkiego życia, praw człowieka i godności musi pozostać naszym wspólnym priorytetem. Konieczny jest postęp w zapobieganiu łamaniu praw człowieka na granicach, a także ustanowienie prawdziwie niezależnych krajowych mechanizmów monitorowania, aby wszystkie zdarzenia były zgłaszane i poddawane niezależnej analizie.
Obawiamy się, że te zatrważające praktyki mogą stać się normą i zostać wpisane w ramy polityczne. Wzmacniają one szkodliwą i niepotrzebną narrację ukazującą Europę jako „twierdzę”. W rzeczywistości większość uchodźców na świecie mieszka w krajach o niskim lub średnim dochodzie z niewielką pulą zasobów, często w sąsiedztwie państw znajdujących się w kryzysie.
Zgodnie z przepisami prawa UE działania na rzecz ochrony granic muszą być realizowane w sposób w pełni zgodny z podstawowymi prawami. Można zarządzać granicami i kwestiami związanymi z bezpieczeństwem przy jednoczesnej realizacji sprawiedliwych, humanitarnych i efektywnych programów azylowych, które są zgodne z zobowiązaniami państw wynikającymi z międzynarodowych praw człowieka i prawa uchodźczego, w tym Konwencji z 1951 roku, a także prawa unijnego.
Kraje europejskie od lat wspierają działania UNHCR i przekazują istotny wkład konieczny do ochrony uchodźców i wspierania krajów przyjmujących. Jednakże wsparcie finansowe i operacyjne działań zagranicznych nie może zastąpić odpowiedzialności państw i ich zobowiązań w zakresie przyjmowania i ochrony uchodźców na ich własnym terytorium.
Choć przesiedlenia i inne ścieżki prawne są istotne dla pokazania zewnętrznego wsparcia dla głównych krajów przyjmujących, nie mogą one zastąpić zobowiązań wobec osób ubiegających się o azyl na granicach, w tym osób, które przybywają do takich miejsc w sposób nieregularny i spontaniczny, między innymi łodziami.
Państwa muszą wypełniać swoje zobowiązania i przestrzegać podstawowych praw człowieka, jakimi są między innymi prawo do życia i prawo do azylu. To, jak Europa decyduje się chronić osoby ubiegające się o azyl i uchodźców, ma znaczenie i wyznacza precedens nie tylko dla tego regionu, ale i dla całego świata.
Osoby do kontaktów z mediami:
