Veelgestelde vragen over vluchtelingen

Volgens het Vluchtelingenverdrag is een vluchteling iemand die zijn of haar land van herkomst ontvlucht vanwege gegronde vrees voor vervolging. Redenen voor vervolging kunnen zijn: ras of nationaliteit, godsdienst, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep.  Een vluchteling kan in eigen land geen bescherming krijgen van de overheid tegen deze vervolging en in sommige landen is de overheid degene die verantwoordelijk is voor de vervolging.

Voorbeelden van groepen die gevaar lopen in eigen land zijn etnische en religieuze minderheden zoals de Rohingya in Myanmar, Sikhs in Afghanistan, politieke opposanten van het regime in Eritrea en LHBTIQ-mensen in Iran of Oekraïne.

UNHCR beschermt meer dan 43,4 miljoen vluchtelingen wereldwijd. 69 procent van al deze vluchtelingen wordt door buurlanden van hun land van herkomst opgevangen.

Daarnaast zijn er nog 6 miljoen Palestijnse vluchtelingen. Zij worden beschermd door UNRWA, de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen in het Midden-Oosten.

Je bent een vluchteling als je je land van herkomst ontvlucht vanwege gegronde vrees voor vervolging wegens je ras of nationaliteit, godsdienst, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep. Je kunt in je eigen land geen bescherming krijgen van de overheid tegen deze vervolging of de overheid is verantwoordelijk hiervoor. 

Een politieke vluchteling is iemand die zijn of haar land ontvlucht vanwege gegronde vrees voor vervolging wegens zijn of haar politieke overtuiging. Hij of zij kan in eigen land geen bescherming krijgen van de overheid tegen deze vervolging of de overheid is degene die verantwoordelijk voor is. De politieke vluchteling zoekt daarom bescherming in een ander land.

De term ‘economische vluchteling’ bestaat niet, omdat iemand die zijn of haar land verlaat wegens economische redenen geen vluchteling is, maar een migrant. Zie ook ‘Wat is een (economisch) migrant?’.

Niet iedere asielzoeker is een vluchteling. Een asielzoeker vraagt bescherming aan in een ander land, maar er is nog niet bepaald of hij of zij inderdaad internationale bescherming nodig heeft. Het land waar asiel is aangevraagd onderzoekt of de asielzoeker inderdaad bescherming nodig heeft, op basis van het VN Vluchtelingenverdrag. Tijdens de asielprocedure wordt dus vastgesteld of een asielzoeker ook daadwerkelijk een vluchteling is. In Nederland bepaalt de IND, de Immigratie- en Naturalisatiedienst, of een asielzoeker wordt erkend als vluchteling.

Een vluchteling heeft zijn of haar land gedwongen verlaten wegens vervolging, oorlog of geweld. Een migrant heeft zijn of haar land doorgaans op vrijwillige basis verlaten, en vaak in de hoop op een beter leven elders. Indien de migrant zou willen, kan hij of zij veilig terugkeren naar het land van herkomst. Een vluchteling kan dat niet.

Mensen vluchten wegens vervolging, of omdat er oorlog, conflict of geweld heerst in hun land van herkomst of omdat ze worden vervolgd vanwege hun ras of nationaliteit, godsdienst, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep.

Sommige mensen steken landsgrenzen over, omdat zij in eigen land geen bescherming tegen het geweld of de vervolging kunnen krijgen. Dan worden zij vluchtelingen genoemd. Anderen ontvluchten hun woonplaats of regio, maar blijven in hun eigen land. Dan worden zij binnenlands ontheemden genoemd.

Een vluchteling mag niet worden teruggestuurd naar het land van herkomst waar hij of zij vreest voor vervolging, oorlog of geweld. Een vluchteling heeft recht op dezelfde behandeling als een burger van het land waar hij of zij asiel heeft gekregen. Vluchtelingen hebben dus ook recht op toegang tot bijvoorbeeld medische zorg, onderwijs en werk.

Van de 43,4 miljoen vluchtelingen wereldwijd die onder UNHCR-mandaat vallen, wordt 69 procent opgevangen in een buurland. Het grootste gedeelte wordt opgevangen in de regio van crisisgebieden. Lage- en midden inkomenslanden vingen in 2023 75% van alle vluchtelingen en anderen die internationale bescherming nodig hebben op. Slechts een klein gedeelte van alle vluchtelingen reist dus door naar een andere regio, zoals naar Europa.

Een deel van hen bereikt Europa via zee: zij reizen per boot vanaf Turkije of Noord-Afrika over de Middellandse zee naar met name Spanje, Italië of Griekenland. Het aantal mensen dat vermist raakt of overlijdt op zee is sterk gestegen: tussen 2021 en 2023 zijn er ongeveer 7.600 mensen op de vlucht gemeld als overleden of vermist in de Middellandse Zee. In 2020 waren dit er nog 1.881, en 1.510 in 2019.

Het grootste deel van de vluchtelingen blijft in hun eigen land, of ‘in de regio’: in een land in de buurt van hun land van herkomst. 69 procent van alle vluchtelingen wordt opgevangen in een buurland. Een klein deel van de vluchtelingen reist verder en verlaat hun eigen regio. Redenen hiervoor kunnen zijn dat zij in buurlanden ook niet veilig zijn vanwege hun godsdienst, politieke mening, seksuele geaardheid of omdat zij behoren tot een bepaalde sociale groep. Soms vluchten er zoveel mensen naar buurlanden dat deze landen niet meer in staat zijn om zoveel vluchtelingen op te vangen. Ook dit kan een reden zijn om verder te reizen.

De redenen waarom mensen doorreizen naar Nederland verschillen. Dit kan bijvoorbeeld zijn omdat ze hier een vrijer bestaan hopen op te kunnen bouwen vanwege hun seksuele geaardheid, of omdat er in Nederland al familieleden wonen. Een andere reden kan zijn dat Europese landen aan de rand van de Europese Unie door hun geografische ligging al enorm veel asielaanvragen krijgen en de omstandigheden in opvangcentra daar niet toereikend zijn. Vluchtelingen kunnen er daarom voor kiezen om door te reizen en asiel aan te vragen in een ander land.

Op 1 januari 2024 waren er zo’n 132.000 vluchtelingen in Nederland (exclusief vluchtelingen uit Oekraïne). Dit zijn mensen met een vluchtelingenstatus: mensen die hun land zijn ontvlucht wegens oorlog, conflict of vervolging, asiel hebben aangevraagd in Nederland en erkend zijn als vluchteling. Zij worden ook wel statushouders genoemd. Na minimaal 5 jaar kunnen vluchtelingen een Nederlands paspoort aanvragen en naturaliseren.

Daarnaast verbleven er eind 2023 zo’n 105.000 vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland. Vluchtelingen uit Oekraïne kunnen tijdelijk bescherming krijgen in Nederland door de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’ van de Europese Unie.

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (ook wel alleenstaande vluchtelingenkinderen genoemd) zijn kinderen die niet in hun eigen land zijn en gescheiden zijn (geraakt) van beide ouders of voogd. Deze kinderen kunnen asielzoeker, vluchteling of migrant zijn.  In Nederland wordt voor hen gezorgd door NIDOS, de Nederlandse onafhankelijke (gezins)voogdij-instelling. Bij aankomst krijgen deze kinderen direct een voogd toegewezen. Kinderen onder de 15 jaar worden in een gastgezin geplaatst. Een alleenstaand kind kan een asielaanvraag indienen, met hulp van hun NIDOS-voogd.

Het Verdrag betreffende de status van vluchtelingen, ofwel het Vluchtelingenverdrag, is een verdrag van de Verenigde Naties dat werd aangenomen in 1951. Het Vluchtelingenverdrag van 1951 en het bijbehorende protocol van 1967 vormen de basis van UNHCR’s werk. In het verdrag zijn de betekenis van de term ‘vluchteling’ vastgelegd, de rechten van vluchtelingen, en de wettelijke verplichtingen van landen om hen te beschermen. Het kernprincipe is non-refoulement, dat stelt dat een vluchteling niet mag worden teruggestuurd naar een land waar zijn of haar leven of vrijheid ernstig wordt bedreigd. Het verdrag is inmiddels ondertekend door 149 landen. Volgens de wetgeving wordt van deze landen verwacht dat ze met UNHCR samenwerken om ervoor te zorgen dat de rechten van vluchtelingen worden gerespecteerd en beschermd.

Lees meer over het Vluchtelingenverdrag

Iemand krijgt een vluchtelingenstatus als iemand die internationale bescherming zoekt erkend wordt als vluchteling. Een vluchtelingenstatus is vaak cruciaal om vluchtelingen internationale bescherming te bieden. Overheden hebben de primaire verantwoordelijkheid om te bepalen wanneer iemand een vluchtelingenstatus krijgt, maar UNHCR is ook bevoegd om dit te doen wanneer een land het Vluchtelingenverdrag van 1951 niet heeft ondertekend en/of als het land geen eerlijke en efficiënte nationale asielprocedure heeft. In Nederland bepaalt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of iemand wordt erkend als vluchteling. Asielzoekers die als vluchteling worden erkend krijgen de vluchtelingenstatus. In Nederland worden zij ook wel statushouders genoemd.

Subsidiaire bescherming kan worden toegekend aan een persoon die niet voldoet aan de wettelijke definitie van een vluchteling maar wel bescherming nodig heeft tegen schending van fundamentele mensenrechten. Er bestaan drie redenen om subsidiaire bescherming toe te kennen. Dat is wanneer iemand geconfronteerd wordt met:

• willekeurig geweld door een internationaal of een binnenlands gewapend conflict; 
• foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing;
• de doodstraf of een terechtstelling in zijn of haar land.

Mensen die zware misdrijven hebben gepleegd komen niet in aanmerking voor subsidiaire bescherming.

Sommige mensen voldoen niet aan de wettelijke definitie van een vluchteling, maar hebben wel bescherming nodig tegen schending van hun mensenrechten. Subsidiaire bescherming kan toegekend worden wanneer iemand wordt geconfronteerd met bijvoorbeeld oorlog of gewapend conflict, mishandeling of terechtstelling (zoals de doodstraf) in zijn of haar land.

In Nederland wordt er in principe geen onderscheid gemaakt tussen vluchtelingen en mensen die subsidiaire bescherming nodig hebben. Mensen met subsidiaire bescherming, dus bijvoorbeeld oorlogsvluchtelingen, hebben dezelfde rechten als mensen met een vluchtelingenstatus. In sommige landen is dit anders geregeld, mensen met een subsidiaire bescherming hebben dan andere rechten dan mensen met een vluchtelingenstatus. Zij krijgen bijvoorbeeld een verblijfsvergunning voor een kortere periode.

Het Wereldwijd Vluchtelingenpact is een afspraak tussen de landen die lid zijn van de Verenigde Naties. De afspraak gaat over het verbeteren van hulp aan vluchtelingen en aan de landen die hen opvangen. Het Vluchtelingenpact zorgt voor een eerlijk en voorspelbaar verdelingssysteem waarbij verantwoordelijkheden onder landen worden gedeeld.

Tijdens de Algemene Vergadering van de VN op 17 december 2018 hebben de VN-lidstaten het Wereldwijde Vluchtelingenpact ondertekend.

Terug naar de begrippenlijst