Van de Sahel tot Centraal-Amerika, over de hele wereld dwingt de klimaatcrisis mensen om te vluchten. Mensen die al op de vlucht zijn, worden nóg kwetsbaarder.
Klimaatverandering is de grootste en meest complexe crisis van onze tijd. Steeds vaker moeten mensen vluchten voor natuurrampen. Hele bevolkingsgroepen lijden al onder de gevolgen van klimaatverandering. En kwetsbare mensen die in conflictlanden wonen, worden vaak extra hard geraakt.
Veel vluchtelingen, ontheemden en staatlozen leven in “klimaat-hotspots”. Hierdoor beschikken ze niet over de middelen om zich aan te passen aan de steeds moeilijker bewoonbare omgeving.
Op de vlucht voor natuurrampen
De afgelopen tien jaar heeft klimaatverandering voor zo’n 21,5 miljoen nieuwe verplaatsingen* per jaar gezorgd. Dat is meer dan het dubbele van het aantal verplaatsingen veroorzaakt door conflict en geweld.
De meeste mensen die voor natuurrampen op de vlucht zijn, blijven in hun eigen land. Vaak in gebieden die lijden onder overstromingen en hevige stormen. Sommigen van hen kunnen niet naar huis terugkeren en blijven op de vlucht in eigen land. Een minderheid zoekt veiligheid en internationale bescherming in andere landen.
*”Nieuwe verplaatsingen” verwijst naar het aantal verplaatsingen: één persoon kan worden gedwongen meer dan eens te vluchten, waarbij elke verplaatsing telt als één nieuwe verplaatsing.
Sneeuwbaleffect
Natuurrampen komen steeds vaker voor en ze zijn ook heviger. Dit heeft een direct effect op ontheemding. Ook hebben de gevolgen van klimaatverandering een negatief effect op andere oorzaken van ontheemding: armoede, voedselonzekerheid, watertekorten, en toegang tot andere natuurlijke hulpbronnen waarvan gemeenschappen afhankelijk zijn om te overleven.
Dit soort meervoudige rampen raken niet alleen de economie van een land, maar ook de inkomens van families. Kwetsbare gemeenschappen krijgen vaak onvoldoende steun van hun overheid om te herstellen. Zo komen landen van de ene crisis in de andere terecht waardoor de bestaande instabiliteit verergert.
UNHCR biedt bescherming en ondersteuning aan mensen die op de vlucht zijn voor de gevolgen van de klimaatverandering. Zo kunnen zij zichzelf beter wapenen tegen toekomstige rampen.
Global Compact on Refugees
Het Global Compact on Refugees, dat in december 2018 door een overweldigende meerderheid in de Algemene Vergadering van de VN werd aangenomen, gaat rechtstreeks in op deze groeiende bezorgdheid. Het Compact erkent dat “klimaat, aantasting van het milieu en natuurrampen steeds meer in wisselwerking staan met de drijvende krachten achter vluchtelingenbewegingen”.
“We moeten nú investeren om klimaatverandering tegen te gaan en vluchtelingencrises als gevolg hiervan te voorkomen. Wachten totdat er weer een ramp plaatsvindt is geen optie.”
– Filippo Grandi, VN Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen
“Klimaat-hotspots”
De meeste mensen die onder het mandaat van UNHCR vallen, wonen in de meest kwetsbare gebieden ter wereld zoals Bangladesh, de Sahel, Somalië en Jemen.
Klimaatactie bij UNHCR
UNHCR roept staten op om dringend gezamenlijk actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Alleen zo kunnen de gevolgen ervan voor honderden miljoenen mensen over de hele wereld beperkt worden. We dringen er ook op aan bij staten om meer bescherming en hulp te bieden aan mensen die op de vlucht zijn voor natuurrampen en de gevolgen van klimaatverandering.
In januari 2020 werd Andrew Harper door de Hoge Commissaris benoemd tot speciale adviseur voor klimaatactie om de agenda van UNHCR rond klimaatactie aan te sturen. Die agenda richt zich op drie belangrijke gebieden: wetgeving en beleid, activiteiten en de ecologische voetafdruk van UNHCR.
VN-Vluchtelingenverdrag
Een “vluchteling” wordt gedefinieerd als iemand die een internationale grens is overgestoken “uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging” (Verdrag betreffende de Status van Vluchtelingen van 1951). In sommige gevallen breidt de definitie zich uit tot personen die op de vlucht zijn voor “gebeurtenissen die de openbare orde ernstig verstoren” (OAE-Verdrag van 1969, Verklaring van Cartagena van 1984).
Klimaatverandering raakt mensen in hun eigen land die vaak eerst veiligheid elders binnen de landsgrenzen zoeken. Meestal verlaten zij pas in een later stadium hun thuisland. Er zijn echter situaties waarin de criteria voor het bepalen van de vluchtelingenstatus volgens het Verdrag van 1951 of de ruimere criteria voor vluchtelingen van regionale vluchtelingenwetgevingen van toepassing zijn.
Mensen kunnen bijvoorbeeld aanspraak maken op een vluchtelingenstatus wanneer de schadelijke gevolgen van klimaatverandering gepaard gaan met gewapende conflicten en geweld. Voortbouwend op ons rapport ‘In Harm’s Way’heeft UNHCR in 2020 juridische overwegingen gepubliceerd als leidraad voor interpretatie en om de internationale discussie hierover in goede banen te leiden.
4 vragen en antwoorden over klimaatverandering & vluchtelingen
Droogte, extreem weer, conflicten en concurrentie om schaarse natuurlijke grondstoffen. De effecten van klimaatverandering zorgen voor toenemende ontberingen voor mensen die al tot de meest kwetsbaren ter wereld behoren, inclusief vluchtelingen.
UNHCR’s expert op het gebied van klimaatverandering en gedwongen ontheemding, Andrew Harper, legt uit wat de gevolgen van klimaatverandering zijn voor mensen op de vlucht. Ook vertelt hij over de lessen die we kunnen trekken uit onze corona-aanpak om de gevolgen van klimaatverandering te beperken.