Veelgestelde vragen over vluchtelingen en migranten

1.    Betekent “migrant” en “vluchteling” hetzelfde?

Nee. Hoewel “vluchteling” en “migrant” steeds vaker door elkaar gebruikt worden bestaat er een cruciaal verschil tussen beide termen. Ze met elkaar verwarren kan leiden tot misvattingen over asiel en migratie, en tevens kwalijke gevolgen hebben voor vluchtelingen en asielzoekers.

2.    Wie worden er bedoeld met “vluchtelingen”?

De definitie van vluchtelingen is vastgelegd in het internationale recht. Vluchtelingen zijn mensen die zich buiten hun thuisland bevinden vanwege een gegronde vrees voor vervolging, conflict, geweld, of andere omstandigheden die de publieke orde ernstig verstoren, en die daarom internationale bescherming nodig hebben. Hun situatie is vaak zo problematisch en gevaarlijk, dat ze nationale grenzen oversteken op zoek naar veiligheid in buurlanden. Hierdoor krijgen zij internationale erkenning als vluchteling, en daarmee toegang tot hulp en bescherming van staten, de VN-Vluchtelingenorganisatie (UNHCR) en andere organisaties. Zij krijgen deze status omdat het voor hen te gevaarlijk is om terug te keren naar hun thuisland. Voor deze mensen kan het weigeren van asiel mogelijk dodelijke gevolgen hebben.

3.    Hoe worden vluchtelingen beschermd onder het internationaal recht?

Het wettelijk kader voor de internationale bescherming van vluchtelingen biedt bescherming aan mensen die niet kunnen rekenen op bescherming van hun eigen land.

Artikel 14 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt dat iedereen het recht heeft om asiel aan te vragen. De notie “asiel” werd echter niet ingevuld tot de ondertekening van de Conventie voor de Status van Vluchtelingen (Conventie van Genève) in 1951, waarbij UNHCR de opdracht kreeg om de uitvoering ervan te verzekeren. De Conventie van Genève (1951) en het Protocol (1967) vormen samen met andere regionale legale kaders, zoals bijvoorbeeld de OAU Conventie voor Specifieke Aspecten van Vluchtelingenproblemen in Afrika, de hoeksteen van de hedendaagse bescherming voor vluchtelingen. Ze schrijven een universele vluchtelingendefinitie voor met hierin de basisrechten en plichten van vluchtelingen.

De Conventie blijft de voornaamste internationale standaard om maatregelen voor de bescherming en behandeling van vluchtelingen te bepalen en te toetsen. Haar belangrijkste bijdrage, het principe van non-refoulement (geen gedwongen terugkeer), staat in artikel 33. Volgens dit principe kan men vluchtelingen niet terugsturen als hun leven of vrijheid daar in gevaar is. Staten dragen de verantwoordelijkheid voor deze bescherming. UNHCR werkt nauw samen met overheden door advies en steun te verlenen zodat landen hun verantwoordelijkheden kunnen nemen.

4.    Moeten we de Conventie van Genève herzien?

De Conventie van Genève en het Protocol van 1967 hebben miljoenen mensenlevens gered en vormen de belangrijkste instrumenten voor de bescherming van vluchtelingen die we vandaag de dag hanteren. De Conventie is een mijlpaal voor mensenrechten en werd destijds ontwikkeld om een antwoord te bieden op de enorme migratie die na de Tweede Wereldoorlog ontstond. De basis van de Conventie belichaamt fundamentele menselijke waarden. Ze heeft meermaals haar flexibiliteit bewezen in steeds veranderende omstandigheden. Ook rechtbanken erkennen dat de Conventie een flexibel instrument is om bescherming te bieden aan vluchtelingen in veranderende omgevingen. De grootste uitdaging voor de bescherming van vluchtelingen is niet de Conventie zelf, maar haar internationale toepassing en uitvoering. Het is daarom noodzakelijk om effectieve manieren te vinden om de Conventie te implementeren in internationale samenwerkingen en gedeelde verantwoordelijkheid.

5.    Geldt “migranten” als een algemene term die ook vluchtelingen omvat?

Een uniforme wettelijke definitie voor de term “migrant” bestaat niet op internationaal niveau. Sommige beleidsmakers, internationale organisaties en media zien “migranten” als overkoepelende term voor zowel migranten als vluchtelingen. Mondiale migratiestatistieken gebruiken bijvoorbeeld steevast de term “internationale migratie”, die zowel asielzoekers als vluchtelingen omvat.

In het publieke debat kan deze term tot verwarring leiden, met grote gevolgen voor het leven en de veiligheid van vluchtelingen. “Migratie” wordt vaak gezien als een vrijwillig proces, bijvoorbeeld iemand die een grens oversteekt vanwege economische redenen. Dit is niet het geval bij vluchtelingen, omdat ze niet kunnen terugkeren naar een veilig thuis, en dus specifieke internationale bescherming nodig hebben.

“Migrant” en “vluchteling” met elkaar verwisselen neemt de aandacht weg van de specifieke legale bescherming die vluchtelingen nodig hebben, zoals bescherming tegen gedwongen terugkeer of tegen vervolging voor het irregulier oversteken van grenzen op zoek naar veiligheid. Er is niets onwettigs aan asiel aanvragen – integendeel, het is een universeel mensenrecht. Begripsvervaging tussen “migrant” en “vluchteling” kan de publieke steun voor vluchtelingen en asielzoekers ondermijnen, zeker in tijden waar steeds meer vluchtelingen bescherming nodig hebben.

Elke persoon moet met respect en waardigheid behandeld worden. Mensenrechten van migranten dienen altijd te worden verzekerd. Het is tevens essentieel om een wettelijk en operationeel antwoord te bieden voor de bijzonder kwetsbare situatie waarin vluchtelingen zich begeven en ervoor te zorgen dat staten hun verantwoordelijkheid op dit gebied niet omzeilen. Daarom zal UNHCR altijd afzonderlijk verwijzen naar “vluchtelingen” en “migranten”, om duidelijkheid te behouden over de oorzaak en het karakter van mensen op de vlucht en om de specifieke verantwoordelijkheden onder internationaal recht te benadrukken.

6.    Kiezen “migranten” er altijd voor om te migreren?

De factoren die mensen doen migreren zijn soms erg complex. Vaak zijn er meerdere oorzaken. Mensen kunnen beslissen om te vertrekken vanwege economische redenen, voor onderwijs, gezinshereniging of andere redenen. Ze kunnen ook vertrekken om alternatieven te zoeken voor moeilijke leefomstandigheden die voortkomen uit natuurrampen, hongersnood of extreme armoede. Mensen die om deze redenen migreren worden onder internationaal recht niet gezien als vluchteling. Tenzij hen om discriminatoire redenen bijvoorbeeld voedsel, water en medische zorg worden onthouden.

7.    Hebben migranten recht op bescherming?

De redenen waarom mensen migreren zijn vaak dwingend. Manieren vinden om hen te helpen en hun mensenrechten te beschermen zijn uitermate belangrijk. Ze worden beschermd door internationale wetgeving op het gebied van mensenrechten. Deze bescherming komt voort uit hun fundamentele waardigheid als mens. Voor sommigen kan het gebrek aan bescherming van hun mensenrechten ernstige gevolgen hebben. Het kan resulteren in mensenrechtenschendingen zoals ernstige vormen van discriminatie, willekeurige vervolging of opsluiting, gedwongen arbeid, slavernij of uitbuiting.

Bovendien hebben sommige migranten, zoals slachtoffers van smokkelpraktijken of niet-begeleide kinderen specifieke bescherming en ondersteuning nodig. Daar hebben zij recht op. UNHCR steunt daarom een migratiebeleid dat de mensenrechten van alle migrerende mensen respecteert.

8.    Zijn “vluchtelingen” ook “gedwongen migranten”? 

De term “gedwongen migratie” wordt soms gebruikt door sociale wetenschappers en anderen als een algemene term voor verschillende vormen van ontheemding of onvrijwillige migratie, zowel binnen als buiten landgrenzen. De term werd bijvoorbeeld gebruikt om te verwijzen naar ontheemding door milieurampen, conflict, hongersnood of grootschalige ontwikkelingsprojecten.

“Gedwongen migratie” is geen juridisch concept, net als bij de term “migratie” bestaat er geen universeel aanvaarde definitie. De term dekt een groot aantal fenomenen. Vluchtelingen hebben daarentegen wel een duidelijk omschreven internationale en regionale vluchtelingenwetgeving, waarvan staten de duidelijk gedefinieerde en specifieke wettelijke verplichtingen aanvaarden. Vluchtelingen beschouwen als “gedwongen migranten” leidt de aandacht af van de specifieke noden van vluchtelingen en van de wettelijke verplichtingen waar de internationale gemeenschap zich aan moet houden. Om verwarring te voorkomen, vermijdt UNHCR de term “gedwongen migratie” om te verwijzen naar vluchtelingen of andere vormen van ontheemding.

9.    Wat is de beste manier om een gemengde groep van migrerende mensen – met zowel vluchtelingen als migranten – te benoemen?

UNHCR verkiest om gemengde migrerende groepen te benoemen als “vluchtelingen en migranten”. Dit is de beste manier om te erkennen dat alle personen die migreren mensenrechten hebben die moeten worden gerespecteerd, beschermd en toegepast. Daarnaast geeft deze benaming ook aan dat vluchtelingen en asielzoekers specifieke noden en rechten hebben en beschermd moeten worden door een specifiek juridisch kader.

De door beleidsmakers vaak gebruikte termen “gemengde migratie”, “gemengde instroom” of “gemengde mobiliteit” zijn nuttig om te verwijzen naar het fenomeen vluchtelingen en migranten (inclusief slachtoffers van smokkelpraktijken en andere kwetsbare migranten) wanneer zij dezelfde migratieroutes volgen.

Daarentegen wordt de term “gemengde migratie” door sommigen gebruikt als een eenvoudige manier om te verwijzen naar een gemengde migrerende groep waarvan de individuele status of de migratieoorzaak niet gekend is. Dit is echter te kort door de bocht. Het kan verwarring veroorzaken en leiden tot miskenning van de specifieke noden van vluchtelingen en migranten.

10.  Hoe moet je vluchtelingen beschrijven die het eerste land van opvang verlaten en vertrekken naar een ander land? Moeten zij niet beschreven worden als migranten omdat ze verder reizen dan het eerste land van opvang?

Een vluchteling houdt niet op “vluchteling” te zijn of wordt geen “migrant” omdat ze van het ene land van ontvangst naar een ander land reizen. Een persoon krijgt de status van vluchteling omdat hij of zij in zijn of haar thuisland geen bescherming kan krijgen. Naar een ander land reizen om asiel aan te vragen verandert niets aan iemands vluchtelingenstatus. Iemand die voldoet aan de criteria van het vluchtelingenstatuut blijft een vluchteling, in alle verschillende fasen van zijn of haar reis, ongeacht de migratieroute die deze persoon neemt op zoek naar bescherming of kansen om een nieuw leven op te bouwen.  

Deel op Facebook Deel op Twitter