Voor gedwongen terugkeer van Syriërs is het echt te vroeg

Dit opiniestuk werd gepubliceerd in dagblad Trouw op 23 januari 2025.

Sinds de val van president Bashar al-Assad staat het debat over ’s werelds grootste vluchtelingenpopulatie centraal in Europa. Steeds meer EU-landen wachten met beslissingen over asielaanvragen voor Syriërs. Sommige landen kondigen initiatieven aan zoals chartervluchten en financiële prikkels of ‘terugkeerpremies’ om vluchtelingen aan te moedigen naar huis terug te keren.

Andere schijnen zelfs van plan om Syriërs die zich momenteel op hun grondgebied bevinden te deporteren, ongeacht hun asielstatus.

Om gefundeerde asielbeslissingen te kunnen nemen, moeten de EU-lidstaten beoordelen of Syrië veilig is voor Syriërs die momenteel in Europa verblijven.

Gezien de snel veranderende situatie ter plaatse, is het op dit moment onmogelijk om daar definitieve uitspraken over te doen. Het land balanceert tussen de mogelijkheid van vrede en verzoening, en het risico op geweld.

Een andere politieke mening

Miljoenen Syrische vluchtelingen (buiten Syrië) worstelen met de vraag wat de veranderende situatie in hun thuisland betekent voor hun toekomst. Voor sommigen lijkt terugkeer haalbaarder dan voor anderen. Wat heeft de toekomst in petto als je tot een etnische of religieuze minderheid behooort, als je er een andere politieke mening op nahoudt of je identificeert als deel van de lgbtq+-gemeenschap?

Als mensen het zelf veilig vinden om terug te keren, moeten we dat respecteren. Waar mogelijk moeten we hen steunen bij hun terugkeer en re-integratie. Voor alle anderen raadt UNHCR gedwongen terugkeer af, vanwege de voortdurende instabiliteit en politieke onzekerheid in het land. Gedwongen repatriëring vanuit de Europese Unie zou de rechten van Syriërs als vluchteling schenden, waardoor ze grote risico’s lopen.

Kwetsbare groepen

Het voortdurende geweld in verschillende delen van Syrië en de onzekerheid over hoe de nieuwe autoriteiten zullen omgaan met de behoeften van de bevolking, met name kwetsbare groepen, maakt dat velen nog niet terug willen. Het is belangrijk hun oordeel te respecteren. Daarom moeten de EU-lidstaten, samen met de buurlanden van Syrië, die de meeste Syrische vluchtelingen al meer dan tien jaar opvangen, zich blijven inzetten om Syriërs op hun grondgebied bescherming te bieden.

Tekorten aan voedsel, water en zorg

Naast massale ontheemding kampt Syrië met een van de ergste humanitaire crises ter wereld. Grote delen van de Syrische infrastructuur zijn verwoest, waaronder ziekenhuizen, scholen en woningen. De meeste vluchtelingen hebben geen huis om naar terug te keren. In veel regio’s zijn nog steeds tekorten aan voedsel, schoon water en medische zorg.

Het gebrek aan basisvoorzieningen, economische kansen en veiligheid maakt het voor terugkeerders moeilijk om hun leven op een duurzame en waardige manier weer op te bouwen. Negentig procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens.

De afgelopen weken is de vrijwillige terugkeer van Syriërs uit Libanon, Turkije en Jordanië merkbaar toegenomen, met voorlopige schattingen van 195.000 sinds 8 december. Terwijl veel Syriërs in Europa en de buurlanden proberen te bepalen of het veilig is om terug te keren en zich afvragen wat ze zullen aantreffen aan basisvoorzieningen en mogelijkheden om hun leven weer op te bouwen, verlangen ze enorm naar de hereniging met hun dierbaren.

Daarom willen velen voor korte bezoeken terug om de situatie ter plekke te beoordelen. Ze moeten dit kunnen doen zonder bang te hoeven zijn dat ze hun vluchtelingenstatus in Europa verliezen. Deze ‘go and see’-bezoeken zijn essentieel voor mensen om weloverwogen te kunnen beslissen over eventuele terugkeer.

Nu veel Syriërs dat overwegen, zijn geduld en voorzichtigheid essentieel. Syriërs wachten op de juiste omstandigheden voor een veilige terugkeer en succesvolle re-integratie in hun gemeenschap. Na jaren van ontheemding kan dit voor velen een langverwachte kans zijn om hun vluchtelingenreis te beëindigen.