Staatloosheid treft wereldwijd miljoenen mensen en beperkt hun levens en kansen. Dit is wat je moet weten over hoe dat gebeurt en wat er wordt gedaan om het aan te pakken.
Meepia, die voorheen staatloos was, toont haar nieuwe Thaise identiteitskaart in haar huis in Chiang Mai, Thailand. © UNHCR/Rachaphon Riansiri
Miljoenen mensen over de hele wereld zijn van geen enkel land staatsburger. Hun gebrek aan een nationaliteit heeft ernstige gevolgen voor hun leven en beïnvloedt hun toegang tot onderwijs, maatschappelijke integratie, welzijn en economische kansen.
Volgens het VN-Verdrag betreffende de Status van Staatlozen uit 1954 is een staatloos persoon iemand die door geen enkele staat als een staatsburger wordt beschouwd.
Mensen worden staatloos door redenen waar ze geen invloed op hebben, waardoor ze geen nationaliteit en geen officiële identiteit hebben. Ze worden gemarginaliseerd en hebben geen rechten.
Aan het eind van 2023 meldde UNHCR dat 4,4 miljoen mensen staatloos waren of een onbekende nationaliteit hadden. Door het gebrek aan nauwkeurige gegevens en de moeilijkheden om mensen zonder wettelijke identiteit te tellen, ligt het werkelijke aantal echter veel hoger.
Iemand kan staatloos worden door verschillende omstandigheden, zoals discriminatie op grond van het behoren tot een bepaalde etnische, religieuze of andere minderheidsgroep. De meerderheid van de bekende staatloze populaties in de wereld behoren tot minderheidsgroepen.
Geslachtsdiscriminatie is een andere belangrijke oorzaak van staatloosheid: 24 landen hebben wetten die voorkomen dat moeders hun nationaliteit op dezelfde manier aan hun kinderen kunnen doorgeven als vaders.
Gebrek aan een nationaliteit kan ook het gevolg zijn van gaten in nationale wetgeving, die er niet voor zorgen dat niemand staatloos wordt, en bureaucratische obstakels die het moeilijk – of onmogelijk – maken om iemands staatsburgerschap te verwerven of te bewijzen, of een geboorte te laten registreren. Als een nieuw land ontstaat of een voormalig land uiteenvalt, kan dat er ook voor zorgen dat mensen het risico lopen om staatloos te worden.
Discriminatie of vervolging kan iemand dwingen om te vluchten en een staatloze vluchteling of ontheemde te worden, maar de meeste staatloze mensen hebben hun thuisland nooit verlaten.
Video: Wat betekent het om staatloos te zijn?
Staatloze mensen kunnen problemen ondervinden bij toegang tot basisrechten en -diensten zoals onderwijs of gezondheidszorg, of om te kunnen trouwen, stemmen, een bankrekening te openen, een officiële baan te krijgen, eigendom te bezitten of vrij te reizen.
Staatlozen hebben geen sociale of wettelijke bescherming: het verdiept verdeeldheid en voedt ongelijkheid.
De uitsluiting en vervreemding die bij staatloosheid horen hebben ook ernstige emotionele en psychologische gevolgen: het gevoel dat men nergens bij hoort, dat hoop vervliegt, en kansen worden beperkt.
Sinds haar oprichting in 1951 staat UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie, staatloze vluchtelingen bij, maar ons werk om het bredere probleem van staatloosheid aan te pakken is sindsdien aanzienlijk veranderd.
Twee belangrijke internationale verdragen – het Verdrag betreffende de status van staatlozen uit 1954 en het Verdrag ter Vermindering van Staatloosheid uit 1961 – zijn de hoekstenen van het internationale wettelijke kader over staatloosheid.
Binnen dit kader heeft de Algemene Vergadering van de VN UNHCR gemandateerd om op vier belangrijke gebieden te werken: de identificatie, preventie en vermindering van staatloosheid en de bescherming van staatlozen. We bieden technische ondersteuning aan regeringen om wetten te hervormen en beleid te implementeren om staatloosheid te voorkomen en te verminderen, en om staatlozen en risicogemeenschappen te identificeren en te helpen met juridische bijstand, counseling en andere ondersteuning.
UNHCR lanceerde de #IBelong-campagne in 2014 om de kennis en het bewustzijn over staatloosheid te vergroten en aan te dringen op wereldwijde actie om staatloosheid uit te bannen.
De campagne heeft belangrijke successen geboekt – waaronder het overtuigen van veel meer landen om het de Verdragen van 1954 en 1961 te ondertekenen en hen aan te moedigen om nationaliteitsrechten, procedures om staatloosheid vast te stellen en geboorteregistratie uit te breiden. Maar er is nog veel meer te doen. Daarom wordt in oktober 2024 de Wereldalliantie voor het Beëindigen van Staatloosheid gelanceerd: om voort te bouwen op recente vooruitgang, samenwerking te vergroten en verandering te versnellen.
Video: Ahmed en zijn gezin zijn staatloze Rohingya en zullen worden uitgezet
Regeringen bepalen wie recht heeft op nationaliteit op hun grondgebied. Dit maakt hen verantwoordelijk voor hervormingen die nodig zijn om staatloosheid effectief aan te pakken. Enkele van de belangrijkste acties die overheden moeten ondernemen om staatloosheid te beëindigen, zijn:
Dit zijn enkele voorbeelden van de acties uit UNHCR’s wereldwijde actieplan om staatloosheid op te lossen.
De nieuwe Global Alliance zal dit voortzetten en overheden, organisaties geleid door staatlozen, VN-organisaties en meer actoren samenbrengen om een einde te maken aan staatloosheid.
Deel op Facebook Deel op Twitter
