Een unieke en immense schat aan zorgvuldig bewaarde materialen onthult de geschiedenis van de VN-Vluchtelingenorganisatie en de verhalen van mensen op de vlucht.
Een rij archiefrekken met documenten in het hoofdkantoor van UNHCR in Genève, Zwitserland. © UNHCR/Laura Bernier
In een ondergrondse kelder onder het hoofdkantoor van UNHCR in Genève ligt een enorm labyrint van archiefrekken. Hier liggen de fysieke archieven van meer dan 70 jaar aan operaties van de VN-Vluchtelingenorganisatie. Als deze documenten op één stapel zouden worden gestapeld, zouden ze meer dan 10 kilometer hoog reiken – hoger dan de Mount Everest.
Naast beleidsdocumenten en officiële rapporten bevatten de archieven verslagen die de menselijke verhalen van mensen op de vlucht onthullen en inzichten bieden in ingrijpende internationale gebeurtenissen. Voor het team van UNHCR-archivarissen dat de collectie beheert, is het een levend hulpmiddel en een bron van inspiratie en kennis.
“We bewaren de herinneringen van gemeenschappen en mensen die slachtoffers zijn van de geschiedenis. Vaak wordt gezegd dat in archieven de machtigen de geschiedenis schrijven. Maar de informatie hier is uniek en nergens anders te vinden,” aldus Montserrat Canela, hoofd van Archieven en Documentenbeheer bij UNHCR.
Naast de miljoenen papieren documenten die in zuurvrije dozen worden bewaard om ze te conserveren, omvat het archief een scala aan ander bronmateriaal. Zo zijn er foto- en videoarchieven, publiciteitsposters, de twee originele Nobelprijzen van UNHCR en een ontroerende verzameling tekeningen gemaakt door vluchtelingenkinderen van over de hele wereld.
Ook liggen er miljoenen individuele vluchtelingendossiers, waarin de vluchtelingenstatus is geverifieerd van mensen die oorlog, vervolging en andere vormen van geweld ontvluchten. Deze vertrouwelijke dossiers bevatten verslagen van vele grote wereldwijde veranderingen sinds de Tweede Wereldoorlog, waaronder de Vietnamoorlog en de nasleep ervan, dekolonisatie, de Balkanoorlogen van de jaren 1990, de Rwandese genocide en recentere conflicten in Syrië en Oekraïne.
Naast hun historische waarde worden gearchiveerde dossiers vandaag de dag nog steeds gebruikt om vluchtelingen te helpen. Recente voorbeelden zijn het verifiëren van de beschermingsbehoeften van Iraakse en andere vluchtelingen, die eerder geregistreerd waren in Syrië en gedwongen werden voor een tweede keer te vluchten naar landen zoals Turkije en Jordanië. Daarnaast worden archiefgegevens gebruikt om de historische vluchtelingenstatus te bevestigen van mensen die dreigen onterecht gedeporteerd te worden. De verslagen gaven zelfs aanwijzingen aan onderzoekers om graven te lokaliseren van mensen die tijdens de conflicten in de Balkan vermist zijn geraakt.
Het archiefmateriaal wordt ook gebruikt om richtlijnen te bieden voor het benaderen van huidige crises. Zo vroegen medewerkers die het werk van UNHCR coördineren op de toenemende dodelijke zeereizen in de Centraal-Mediterrane regio naar archiefdetails uit de jaren 1970 en 1980 om Vietnamese “bootvluchtelingen” te redden. Ze wilden beoordelen of deze initiatieven vandaag de dag nog toepasbaar zijn.
Het archief van UNHCR werd in 1996 opgericht op initiatief van voormalig Hoge Commissaris Sadako Ogata. “Mevrouw Ogata, die zelf wetenschapper was, zag het belang hiervan in en drong aan op de komst van professionals om voor de archieven te zorgen,” legde Canela uit. “Het is niet zo dat UNHCR daarvoor niet voor de documenten zorgde, maar er was geen aandacht voor onderzoek of langdurige bewaring.”
Met documenten die teruggaan tot de oprichting van het agentschap in 1950, is een groot deel van het archiefmateriaal afkomstig van het dagelijkse werk van medewerkers wereldwijd. Dit omvat berichten van medewerkers die aanwezig waren bij het begin van grote crises. Een voorbeeld hiervan is een bericht van UNHCR’s Deputy High Commissioner Charles H. Mace, verzonden vanuit Calcutta op 15 mei 1971, waarin hij het begin beschrijft van een exodus van ongeveer 10 miljoen mensen uit Oost-Bengalen, het huidige Bangladesh.
Hoofd Archieven en Documentenbeheer Montserrat Canela in het hoofdarchief van het UNHCR-hoofdkantoor in Genève. © UNHCR/Melik Benkritly
“Hij was ‘gedeprimeerd door de situatie en de heerschappij van terreur die duidelijk te zien is op de gezichten van mensen die verstijfd zijn en in sommige gevallen bijna uitdrukkingsloos,” schreef hij. “… Er heeft zich een grote omwenteling voorgedaan die paniek en ontheemding heeft veroorzaakt. Zag veel door kogels gewonde mannen, vrouwen en kinderen en ook enkele doden. Brandstichting, verkrachting en verdrijving waren de meest voorkomende onderwerpen.”
Het is een treffend voorbeeld van hoe de betekenis van het archiefmateriaal van UNHCR verder reikt dan de organisatie zelf, legt Senior Archivaris Heather Faulkner uit. “Dit bericht is deel van de geschiedenis van UNHCR, maar ook van de geschiedenis van Bangladesh, omdat het een moeilijke periode vastlegt bij de geboorte van een nieuw land. Dit zijn onze archieven, maar niet alleen ons verhaal.”
Detail van een telegram verzonden vanuit Calcutta door Deputy High Commissioner Charles H. Mace naar het hoofdkantoor van UNHCR in mei 1971. © UNHCR/Melik Benkritly
Een grote uitdaging sinds de oprichting van het archief is het vastleggen en bewaren van de groeiende hoeveelheid digitaal materiaal, waaronder vertrouwelijke beschermingsdatabases, online records, e-mails, websites, gedeelde documenten en sociale mediaberichten. Het digitale archief bevat momenteel meer dan 120 terabytes aan data – dit staat gelijk aan de opslag van bijna 2500 stadsbibliotheken.
“Papieren dossiers kunnen worden bewaard in een donkere kamer, maar digitale archieven verdwijnen als je er niet voor zorgt,” aldus Canela. “In een seconde kun je tien jaar geschiedenis verliezen, omdat de technologie is veranderd of omdat een server buiten gebruik is gesteld.”
Een voorbeeld van enkele tekeningen gemaakt door vluchtelingenkinderen die zijn opgeslagen in het UNHCR-archief. © UNHCR/Melik Benkritly
In 2000 werd het UNHCR-archief voor het eerst opengesteld voor academische onderzoekers. Dit maakte nieuwe inzichten mogelijk in historische gebeurtenissen en de evolutie van het wereldwijde vluchtelingenbeleid.
“Het soort informatie dat je krijgt uit de archiefstukken is anders dan wat je online of in officiële documenten kan vinden,” legt Bastiaan Bouwman, universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht, uit. Hij bezocht de archieven voor zijn onderzoek naar de geschiedenis van het internationale vluchtelingenrecht. “Het geeft je een dieper inzicht in waarom dingen gebeurden zoals ze gebeurden.”
Belangrijke archiefbronnen voor Bouwmans onderzoek omvatten interacties tussen juridische UNHCR-experts die zijn geplaatst op landenkantoren en het hoofdkantoor. Deze bronnen hebben geholpen om een gedetailleerder beeld te schetsen van hoe en waarom beleid wordt gevormd.
Onderzoeker Bastiaan Bouwman (midden) arriveert bij het hoofdkantoor van UNHCR in Genève om de archieven te bestuderen. © UNHCR/Melik Benkritly
In een wereld waar meer dan 120 miljoen mensen op de vlucht zijn door crises en conflicten, biedt voor Canela de collectie een ander ongrijpbaar maar cruciaal goed, namelijk hoop. “Wanneer ik erg gestrest ben, kom ik naar de archieven omdat ik de energie voel van al het werk dat UNHCR heeft gedaan,” zegt ze. “Zelfs in deze grote, trieste verhalen die we bewaren. Dit is het archief van de mensen die helpen en oplossingen vinden. En we vinden ze ook. Niet altijd, helaas, en niet voor iedereen. Maar er zijn veel oplossingen en dat is wat deze archieven zo bijzonder maakt.”
Deel op Facebook Deel op Twitter
