Yana Liubymova gebruikt haar eigen vluchtervaring om andere Oekraïners op de vlucht te helpen en te ondersteunen.
“Het is alsof je door een tunnel loopt en op een gegeven moment heb je nauwelijks nog controle over wat er gebeurt… Je verwacht altijd dat de dingen van het ene op het andere moment beter worden, tenminste vanuit psychologisch oogpunt”, vertelt Yana Liubymova, 41, terwijl ze probeert te beschrijven hoe ze in 10 jaar tijd twee keer haar huis heeft moeten ontvluchten.
Miljoenen Oekraïners zijn op de vlucht door de oorlog in Oekraine. Deze oorlog begon in 2014 in de Krim en het oosten van het land en is geëscaleerd door de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022.
Tijdens de eerste golf van ontheemding werden ongeveer 1,4 miljoen mensen gedwongen om te vluchten. Zij waren voornamelijk afkomstig uit de regio’s Donetsk en Luhansk. Yana ontvluchtte de stad Kadiivka in 2014 en vestigde zich in Starobilsk, wat zich ook bevindt in de regio Luhansk. Hier bouwde haar familie een nieuw leven op. Hoewel ze erin slaagde om er een succesvol bedrijf op te zetten, keek ze niet weg van de moeilijkheden van andere ontheemde Oekraïeners. Zo werd ze mede-oprichtster van “The Effective Community”; een maatschappelijke organisatie die mensen op de vlucht helpt integreren in hun nieuwe gemeenschappen.
“We hebben dit initiatief gelanceerd omdat we mensen wilden helpen. Ik heb ervaring met moeten vluchten en ik wist precies wat ik moest doen toen de oorlog zich over het hele land verspreidde,” legt Yana uit.
Toen in 2020 in de regio Luhansk een Raad voor Binnenlands Ontheemden werd opgericht, werd Yana het hoofd van deze Raad. Ze onderhield de contacten tussen binnenlands ontheemden en autoriteiten.
Op 24 februari 2022 moest Yana opnieuw vluchten voor haar leven. Een paar uur voordat Starobilsk onder Russische bezetting kwam, namen Yana en haar man hun hond mee, verzamelden ze hun documenten en verlieten ze de stad die hun tweede thuis was geworden. Na enkele dagen onderweg te zijn geweest, vonden ze tijdelijk onderdak in de Ivano-Frankivsk regio in het westen van Oekraïne.
Tijdens de eerste maand van de grootschalige Russische invasie raakten meer dan 10 miljoen mensen – een kwart van de Oekraïense bevolking – ontheemd, als vluchtelingen in het buitenland of in het land zelf.
“Tijdens de invasie had ik een heel sterk déjà vu-gevoel. Iedereen had voedsel, een plek om te slapen, veilig onderdak en een plek om zich te wassen nodig,” herinnert Yana zich. “We hadden dit al eens meegemaakt in 2014, maar deze keer waren het niet slechts één of twee regio’s. De oorlog bereikte deze keer alle uithoeken van Oekraïne en liet geen enkele familie ongedeerd.”
Yana hielp Oekraïense vluchtelingen onderdak te vinden en toegang te krijgen tot de hulp die ze nodig hadden. Na vier maanden kreeg ze een baan aangeboden bij de ombudsdienst in de hoofdstad Kiev en verhuisde ze opnieuw.
Na twee keer haar leven opnieuw te hebben opgestart, houdt Yana vast aan haar leidraad: “Zet het leven niet op pauze.” Haar opvatting van “thuis” is echter volledig veranderd: “Mijn thuisgevoel is volledig verdwenen en dat is traumatiserend. In het dagelijks leven kan ik bijvoorbeeld niet tegen overbodige voorwerpen. Ik vraag me voortdurend af of ik dat ene kopje of andere voorwerpen wel echt nodig heb. Zou ik ze mee kunnen nemen als ik weer moest vluchten?”
Meer over de oorlog in Oekraïne
Als voorzitter van de Raad voor Binnenlands Ontheemden onderhoudt Yana contact met andere vluchtelingen uit de regio Luhansk, die nu bijna volledig onder Russische bezetting is. Ze richt zich niet alleen op degenen die gevlucht zijn, maar ook op hen die ervoor hebben gekozen om in regio’s te blijven waar geen humanitaire hulp kan worden geboden.
Ze benadrukt het belang van het creëren van de juiste omstandigheden voor mensen die vrijwillig willen terugkeren zodra de Oekraïense regering de controle over de bezette gebieden herwint, zonder een beleid op te leggen dat mensen zou dwingen terug te keren. Haar inspanningen gaan verder dan onmiddellijke hulpverlening en zijn erop gericht de basis te leggen voor duurzaam herstel en re-integratie. Dit doet ze bijvoorbeeld door te pleiten voor het creëren van basisdiensten en werkgelegenheid in zowel de gastgemeenschappen als de terugkeergebieden.
Er zijn momenteel 527 raden voor binnenlands ontheemden in Oekraïne, die ontheemde gemeenschappen in het hele land vertegenwoordigen. In november 2023 ondersteunde UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie, het eerste Oekraïense forum van raden voor binnenlands ontheemden, dat in Kiev plaatsvond. Als vertegenwoordiger van haar regio nam Yana deel aan een panel dat de benarde situatie van miljoenen binnenlands ontheemden in Oekraïne belichtte.
“De persoon die ik voor 2014 was, bestaat niet meer. Ze hebben me alles afgenomen”, zegt Yana, terwijl ze terugblikt op de afgelopen tien jaar die haar leven ingrijpend hebben veranderd. “Zou ik anders hebben gehandeld als ik had geweten dat ik over tien jaar twee keer mijn huis zou moeten ontvluchten? Nee, ik zou nog harder mijn best hebben gedaan om te helpen. Op momenten dat ik het niet meer aankan, denk ik aan de mensen die zichzelf niet kunnen helpen. Ik kies ervoor om verantwoordelijk voor hen te zijn. En ik kan het me niet veroorloven om te stoppen.”
Deel op Facebook Deel op Twitter
