UNHCR roept politieke partijen op om de rechten van asielzoekers en vluchtelingen weer centraal te stellen bij het maken en uitvoeren van beleid en de menselijke maat terug te brengen.
Restrictief beleid en de focus op het beperken van de instroom hebben geleid tot een verslechtering van de bescherming van asielzoekers en vluchtelingen in Nederland. Sommige voorstellen druisen zelfs in tegen internationale afspraken die zijn vastgelegd in internationale en regionale verdragen en verankerd zijn in onze nationale wetgeving.
Het is duidelijk geworden dat het huidige systeem van vrijwillige opvang door gemeenten niet langer werkbaar is. UNHCR roept de Tweede kamer op om zo snel mogelijk de ‘Wet taakstelling asielzoekers’ (de Spreidingswet) aan te nemen.
Door de wet wordt de opvang beter voorspelbaard voor gemeenten, omwonenden, asielzoekers en het Centraal Orgaan voor de Opvang van Asielzoekers (COA). Hierdoor kunnen mensonterende situaties in Ter Apel en de ondermaatse opvang in (crisis)noodopvanglocaties worden voorkomen. De Spreidingswet biedt bovendien mogelijkheden voor kleinschaligere opvang, wat beter is voor de participatie en inclusie van vluchtelingen en statushouders. Zie hiervoor ook onze position paper Opvang nieuwe stijl, die wij samen schreven met Vluchtelingenwerk Nederland.
Momenteel kunnen wachttijden bij de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) voor asielzoekers en vluchtelingen oplopen tot meer dan twee jaar! Al die tijd verkeren asielzoekers in onzekerheid. Het lange wachten zorgt onder andere voor veel stress en kan een negatieve invloed hebben op hun mentale gezondheid. De lange wachttijden betekenen een langer verblijf in de opvang en een valse start bij het opbouwen van een nieuw leven in Nederland, Ook in de gezinsherenigingsprocedure lopen achterstanden en wachttijden op. Vluchtelingen in Nederland blijven hierdoor langer gescheiden van hun gezin. UNHCR vindt het van groot belang om in te zetten op het inhalen van deze achterstanden en het verkorten van de wachttijden.
Het beeld dat overheerst in media en politiek is dat het onmogelijk is om de crisis op te lossen. De oorzaak van de crisis wordt door veel politieke partijen gezocht in de hoge instroom, wat niet klopt. Want deze is nagenoeg gelijk gebleven over de afgelopen jaren (zie ook UNHCR’s Mythen en Feiten over vluchtelingen).
De belangrijkste oorzaak van de huidige crisis ligt in het jarenlang gevoerde korte termijnbeleid. Zo werd er bezuinigd op de IND, waardoor er te weinig personeel beschikbaar is om alle aanvragen te behandelen. Hierdoor ontstonden grote achterstanden bij de IND. Ook op de opvang werd na de hoge instroom in 2015 en 2016 flink bezuinigd, en ook nog in de afgelopen jaren tijdens de coronacrisis.
Al maandenlang zoeken politici naar oplossingen om de instroom te beperken, in plaats van zich te richten op het efficiënter maken van het systeem en te zorgen dat de IND de aanvragen snel kan behandelen, om zodoende misbruik van het asielsysteem te voorkomen.
Er ligt momenteel een voorstel om het ‘één statussysteem’ af te schaffen en om een onderscheid te gaan maken tussen vluchtelingen die gevlucht zijn voor individuele vervolging (bijvoorbeeld hun geaardheid of politieke of religieuze overtuiging ) en vluchtelingen die vluchten voor oorlog en geweld. Dit zal veel meer werk opleveren voor de IND en de rechtspraak. Beslissingen worden dan namelijk ingewikkelder en asielzoekers zullen zich tot de rechter wenden voor een ‘sterkere’ status met meer rechten; dit is ook de reden waarom in 2000 van dit systeem is afgestapt.
Daarom moeten we zoeken naar oplossingen die de rechten van asielzoekers en vluchtelingen respecteren, een zorgvuldige asielprocedure waarborgen én het proces versnellen.
Bovendien zijn sommige van de voorgestelde maatregelen in de praktijk onuitvoerbaar en belangrijker nog, ze zijn soms zelfs in strijd met internationale afspraken die Nederland heeft gemaakt. Zo pleiten sommige partijen voor een (tijdelijke) asielstop, het opzeggen van het VN-Vluchtelingenverdrag, of het maken van afspraken met bijvoorbeeld Rwanda om asielzoekers daarnaartoe te sturen om hun asielprocedure daar te doorlopen. Een dergelijke afspraak tussen het Verenigd Koninkrijk en Rwanda is door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens stopgezet. Een asielstop of het opzeggen van het VN-Vluchtelingenverdrag is ook niet realistisch. Het recht op asiel is stevig verankerd in verschillende internationale en regionale verdragen, EU-regelgeving en ook nationale wetgeving waardoor een (tijdelijke) asielstop onuitvoerbaar is.
De politiek moet zich richten op realistische oplossingen die rechten van asielzoekers en vluchtelingen respecteren en procedures efficiënter maken, in plaats van ingewikkelder.
De extra middelen die het kabinet beschikbaar heeft gesteld in het Regeerakkoord voor de IND en het COA zouden zo snel mogelijk ter beschikking moeten worden gesteld. Zo kunnen deze organisaties meer personeel werven en trainen, en de capaciteit die zo hard nodig is opschalen. Bovendien moeten de IND en COA ook in de toekomst stabiel gefinancierd worden om opgebouwde capaciteit te kunnen continueren.
Voor een goed functionerend asielsysteem en voor het behouden van het draagvlak is een waardige terugkeer voor mensen die terug willen of terug moeten (omdat ze geen internationale bescherming nodig hebben) naar hun land van herkomst cruciaal. Een nieuw kabinet moet daarom serieus inzetten op terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers, indien nodig en mogelijk in EU verband.
Er moet worden ingezet op het bespoedigen van de onderhandelingen over het EU Migratiepact. Dit kan namelijk een positief effect hebben op de voorspelbaarheid en daarmee de beheerbaarheid van het aantal asielaanvragen en de opvang in Nederland.
UNHCR vindt het onwenselijk en onlogisch dat de kosten voor het eerste jaar dat asielzoekers worden opgevangen in Nederland mogen worden betaald vanuit het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Dit gaat ten koste van solidariteit, de aanpak van de grondoorzaken van migratie en de verbetering van opvang in de regio, en zal uiteindelijk alleen maar leiden tot meer migratie.
UNHCR roept een nieuw kabinet op om te blijven inzetten op hervestiging en daarmee solidariteit te tonen met landen die wereldwijd de grootste aantallen vluchtelingen opvangen. Dit kan door het quotum van 500 hervestigingsplaatsen per jaar te verhogen en waar mogelijk te kijken naar aanvullende legale manieren om bescherming te vinden, zoals studievisa of werkvergunningen voor vluchtelingen. Het inzetten op deze verschillende manieren om bescherming te krijgen zal op termijn ook een temperend effect kunnen hebben op irreguliere aankomsten.
Door de lange wachttijden in de asielprocedure en het vervolgens lange wachten op huisvesting, verblijven vluchtelingen soms jaren in verschillende asielzoekerscentra door heel Nederland. Dit zorgt ervoor dat hun participatie en inclusie in de Nederlandse samenleving veel moeilijker wordt dan nodig. UNHCR pleit ervoor om onnodige barrières voor integratie te doorbreken en statushouders en kansrijke asielzoekers zo snel mogelijk mee te laten doen in de Nederlandse samenleving.
UNHCR heeft in de aanloop naar de verkiezingen een uitgebreidere versie van dit stuk gedeeld met alle politieke partijen.
Voor meer informatie over de huidige situatie en cijfers verwijzen we naar onze pagina Mythen en Feiten.
Deel op Facebook Deel op Twitter
