De verwoesting teweeggebracht door de oorlog in Oekraïne laat sporen na bij ieder die gedwongen wordt te vluchten, binnen en buiten de Oekraïense landsgrenzen. Maar niet alle wonden zijn zichtbaar.
Oekraïense psychologe Inna Chapko (links) informeert vluchtelinge over de psychosociale dienstverlening in de Blue Dot Hub te Warschau. © UNHCR/Tarik Argaz
In de dagen en weken na de escalatie van de oorlog in Oekraïne, werden duizenden mensen gedwongen halsoverkop te vluchten. Elke trein richting het westen zat boordevol uitgeputte en getraumatiseerde mensen, de meeste van hen waren vrouwen en kinderen. Inna Chapko, een Oekraïense psychologe, was één van hen. Ze liet haar thuis in de Oekraïense hoofdstad achter, enkele weken na de escalatie van het conflict in februari. “Vertrekken was één van de moeilijkste beslissingen die ik ooit heb moeten maken”, zegt ze.
Tijdens de lange uren in overvolle treincoupés, zette Inna haar professionele ervaring in. Ze stelde de uitgetelde, hongerige en bange kinderen gerust. Ze improviseerde een spel gebaseerd op technieken om met stress om te gaan. Ze bracht de kinderen samen en toonde hen de volgende methode: kruis je armen over je borst en leg je handen op je schouders, adem diep in en uit door je neus en tik met je handen ritmisch op je schouders. Terwijl de kinderen kalmer werden, namen ook hun ouders deel. Na verloop van tijd hielden de kinderen op met huilen en hoorde men enkel nog het geluid van de trein die over de sporen denderde.
Nadat Inna veilig aankwam in Warschau, besloot ze haar expertise te gebruiken om andere Oekraïners te helpen, die net zoals zij worstelden met het trauma van vluchteling te zijn geworden. Nu werkt Inna bij één van de zes Blue Dot Hubs in Polen. Dit zijn centra die vluchtelingen ondersteunen, opgericht door UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie, en UNICEF. De centra bieden geestelijke gezondheidsdiensten aan, naast sociale en administratieve ondersteuning, juridische bijstand, doorverwijzing naar specialisten, en speciale ruimtes voor kinderen om te spelen en te ontspannen.
“Bijna één op de 10 vluchtelingen komt naar de Blue Dot met vragen over geestelijke gezondheid en psychologische dienstverlening”, zegt Inna. Wekelijks organiseert Inna in het centrum groepssessies voor vrouwen over het omgaan met stress, alsook individuele consultaties en kunsttherapie groepen.
Bij de Blue Dot Hub ontmoette ze Natasha*. De vrouw ontvluchtte de stad Irpin, nabij Kiev, samen met haar kinderen tussen de artillerieaanvallen door. Terwijl Natasha gehaast de deur achter zich sloot, zei ze nog tegen haar kinderen dat ze na twee weken terug zouden zijn.
Sindsdien wonen ook zij in Polen, terwijl ze wachten tot het veilig genoeg is om terug naar huis te keren. De 34-jarige Natasha had Oekraïne nog nooit verlaten en nog nooit gereisd zonder haar man. Met het verstrijken van de maanden werden de kosten, uitdagingen en de verantwoordelijkheid van het opvoeden van twee jonge zoontjes, alleen in een vreemd land, met de dag zwaarder.
Kort nadat ze aankwamen in Polen, vernam Natasha dat haar tante in Oekraïne was overleden. Natasha werd overspoeld door gevoelens van verdriet en angst. “Ze was een tweede moeder voor me”, zei Natasha. Ze zocht hulp bij de Blue Dot waar Inna werkt.
Inna luisterde naar Natasha’s verhaal en hielp haar omgaan met haar stress en emoties, voor ze haar informeerde over de verschillende diensten die het centrum aanbiedt, alsook hoe ze toegang kon krijgen tot de dienstverlening van de Poolse gezondheidszorg.
“Niemand is voorbereid om met zulke ervaringen om te gaan”, zegt Inna over het trauma dat Oekraïners de afgelopen acht maanden te verwerken kregen. “Maar de meeste vluchtelingen die stresserende zaken meemaken, denken er niet aan om hulp te vragen. Ze blijven leven met de ‘overlevingsmentaliteit’ die ze ontwikkelden in tijden van crisis, en hun wonden worden enkel dieper.”
Ze voegt eraan toe: “Er is een tijd om sterk en dapper te zijn, maar ook een tijd om tot rust te komen, te ontspannen en te aanvaarden dat iedereen nood heeft aan een proces om negatieve gedachten, emoties en herinneringen om te zetten in iets meer neutraal, zelfs iets positief. Erover kunnen praten – en iemand die naar je luistert – is een eerste, noodzakelijke stap.”
In tegenstelling tot veel andere landen ter wereld die vluchtelingen opvangen, heeft Polen een goed uitgebouwde gezondheidszorg, al ervaren mensen met psychische problemen soms moeilijkheden om doorverwezen te worden naar specialisten. De rol van de Blue Dot Hubs is belangrijk, maar dan vooral als een eerste aanspreekpunt voor vluchtelingen die het moeilijk hebben, om hen verder te helpen en toegang te krijgen tot publieke dienstverlening.
UNHCR werkt ook samen met andere organisaties en Poolse geestelijke gezondheidsexperts om training en advies te organiseren voor kwetsbare groepen vluchtelingen, zoals mensen die gewelddadige aanvallen overleefden, vrouwen en meisjes die een bepaald risico lopen, en niet-begeleide kinderen die gescheiden werden van hun families.
Natasha vertelde dat haar gesprek met Inna de eerste keer was dat ze een psychologe ontmoette, en dat de ontmoeting een levenslijn was voor haar terwijl ze de draad opnieuw probeerde op te pikken in een nieuw land. “Onze gedachten blijven in Oekraïne”, zei ze, “maar we moeten het beste maken van ons verblijf in Polen, om onszelf gaande te houden.”
Sinds maart dit jaar hebben meer dan 36.400 vluchtelingen uit Oekraïne steun gevonden in de zes Blue Dot Hubs in Polen. Maar Inna meent dat psychologen zoals zij nog veel meer kunnen doen, zoals bijvoorbeeld proactiever te werk gaan om meer mensen in nood te bereiken.
“Wij bij de Blue Dots zouden vaker de eerste stap moeten nemen”, zegt ze, “en naar vluchtelingen toe gaan die ons misschien nodig hebben, in plaats van dat zij eerst naar ons moeten komen.”
* Naam gewijzigd om persoon te beschermen.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door UNHCR op 10 oktober 2022.
Deel op Facebook Deel op Twitter
