VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR is geschokt door de huidige situatie voor asielzoekers in aanmeldcentrum Ter Apel, die inmiddels al maanden aanhoudt. De omstandigheden zijn onhoudbaar en onacceptabel. Mensen die in Nederland bescherming zoeken tegen oorlog, vervolging en geweld slapen in Ter Apel buiten, zonder dak boven hun hoofd en zonder toegang tot basisvoorzieningen als drinkwater en sanitair.
Tekeningen voor asielzoekers in een asielzoekerscentrum in Rosmalen. © UNHCR
De huidige situatie voor asielzoekers in aanmeldcentrum Ter Apel, die inmiddels al maanden aanhoudt, is extreem zorgwekkend. De omstandigheden in Ter Apel zijn onhoudbaar en onacceptabel. “We zijn echt door een ondergrens gezakt,” stelde Andrea Vonkeman, hoofd van UNHCR Nederland al in juni, toen er voor het eerst mensen buiten sliepen in Ter Apel. En nog altijd is er weinig zicht op verbetering; mensen die in Nederland bescherming zoeken tegen oorlog, vervolging en geweld slapen in Ter Apel buiten, zonder dak boven hun hoofd en zonder gewaarborgde toegang tot basisvoorzieningen als drinkwater en sanitair.
Het beeld dat nu is ontstaan is dat het onmogelijk is om de crisis op te lossen. Dat is het zeker niet! Door collectieve en gecoördineerde actie kan deze situatie aangepakt worden. De snelheid waarmee Nederland opvang wist te realiseren voor tienduizenden vluchtelingen uit Oekraïne toont hoe groot en hartverwarmend onze daadkracht kan zijn en wat er gedaan kan worden.
Zie ook: UNHCR’s reactie op de maatregelen om de opvangcrisis aan te pakken
Er liggen verschillende oorzaken ten grondslag aan de huidige crisis. Hoewel het aantal mensen dat asiel aanvraagt iets hoger ligt dan voor de coronapandemie, is het wel zo dat de opvangcapaciteit in korte tijd extra onder druk komen te staan door 75.000 vluchtelingen uit Oekraïne die ook een beroep doen op de al schaarse opvangcapaciteit. Toen reageerde Nederland snel en efficiënt en liet zien wat er mogelijk is.
De belangrijkste oorzaak van de huidige crisis is wat ons betreft echter het jarenlang gevoerde korte termijnbeleid. Asielzoekerscentra (azc’s) werden de afgelopen jaren gesloten als er minder asielzoekers kwamen, waardoor het aantal opvangplekken afnam en er geen flexibiliteit overbleef in het opvangsysteem in het geval van een hogere instroom.
Bovendien werden bestuursovereenkomsten voor de opvang van asielzoekers tussen gemeenten en het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) op vrijwillige basis afgesloten en voor een beperkte tijd.
Door de stikstofcrisis zijn er de afgelopen jaren minder woningen gebouwd en konden statushouders niet uitstromen uit de azc’s waar zij bedden bezet houden die eigenlijk bestemd zijn voor asielzoekers.
Invoering van de Wet taakstelling asielzoekers en vluchtelingen
Opvang is een verantwoordelijkheid van alle gemeenten; niet van een paar. UNHCR dringt er daarom bij de Tweede en Eerste kamer op aan om zo snel mogelijk de Wet taakstelling asielzoekers aan te nemen. Om draagvlak te behouden en het proces in goede banen te leiden moeten gemeenten wel vooraf worden geraadpleegd over de verdeelsleutel en er moeten duidelijke criteria komen voor een verdeling van het aantal asielzoekers per gemeente. De wet brengt hopelijk de zo nodige rust in de opvang omdat de opvangsituatie voorspelbaarder wordt voor gemeenten en omwonenden, asielzoekers en het COA.
De huisvesting van statushouders is een onderdeel van het woningtekort, niet een oorzaak ervan. Ruim 90 procent van de sociale huurwoningen gaat niet naar statushouders (bron: ACVZ). Gemeenten moeten aan hun taakstelling voldoen om statushouders te huisvesten in de gemeente zodat statushouders de azc’s kunnen verlaten. Hierdoor komen er plaatsen vrij, die bestemd zijn voor asielzoekers die nu in Ter Apel zitten of in de (crisis)noodopvang. Bovendien kunnen statushouders dan aan hun leven in Nederland beginnen. Momenteel wonen meer dan 16.000 statushouders in de opvang. Utrecht liep achter op de taakstelling maar is aan een inhaalslag begonnen door tijdelijk alle sociale huurwoningen die vrijkomen beschikbaar te stellen aan statushouders. Gemeenten in eenzelfde positie zouden dit voorbeeld kunnen volgen.
Flexibele buffer
Ook raadt UNHCR het COA aan om een flexibele buffer in de opvangcapaciteit aan te houden; bij een toename van de instroom kunnen dan snel de eerste asielzoekers worden opgevangen en hoeft er geen gebruik gemaakt te worden van noodopvang.
Azc’s zouden niet meteen moeten worden gesloten als de instroom daalt. Deze capaciteit zou kunnen worden benut om woningzoekenden (bijvoorbeeld mensen die in scheiding liggen en (buitenlandse) studenten) en arbeidsmigranten tijdelijk te huisvesten. Bij een hogere instroom kan deze capaciteit worden benut in aanvulling op de aangesproken buffers.
Meerdere aanmeldcentra
Ook zouden er meerdere aanmeldcentra moeten komen verspreid over het land. Als noodoplossing voor de huidige impasse in Ter Apel zouden mobiele registratie centra/straten of registratieteams een uitkomst kunnen bieden, zoals tijdens de registratie van Afghaanse evacuees. Hierin is dus al enige ervaring opgedaan en wellicht kan dit worden aangepast voor andere groepen asielzoekers.
Extra middelen
Deze maatregelen vragen allemaal om de inzet van personeel. De extra middelen die het kabinet beschikbaar heeft gesteld in het Regeerakkoord voor het COA en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zouden versneld ter beschikking moeten worden gesteld. Zo kunnen deze organisaties meer personeel werven en trainen, en de hard nodige capaciteit opschalen.
Duidelijke communicatie
Mensen in Ter Apel verdienen duidelijkheid en perspectief over het aanmeldproces. Er zou daarom meer moeten worden ingezet op duidelijke en herhaalde communicatie in verschillende talen met verschillende middelen. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat mensen wel naar tijdelijke noodopvang durven te gaan in afwachting van hun registratie en leiden tot minder mensen die buiten slapen.
Europese afspraken voor een eerlijkere verdeling
Asiel is een grensoverschrijdend thema, dat vraagt om gezamenlijke oplossingen. Als er Europese afspraken worden gemaakt om asielzoekers eerlijker over de EU-lidstaten te verdelen bij een hoge instroom of bij aankomsten via zee, en er aan de buitengrenzen van de EU een screening plaatsvindt van kansrijke en kansarme asielzoekers (met inachtneming van alle procedurele waarborgen), kan dit het werk van COA en de IND op termijn voorspelbaarder maken en dus beter te plannen. Voorstellen liggen momenteel op tafel in de vorm van het EU Migratiepact. Nederland zou moeten pleiten voor snelle goedkeuring van de wetgevingsvoorstellen door de Raad en het Europees Parlement, en om asielprocedures eerlijk en snel te laten verlopen.
Terugkeer
Een waardige terugkeer voor mensen die terug willen naar hun land van herkomst of die geen internationale bescherming nodig hebben, is cruciaal voor een werkbaar en goed beheerd systeem. Het kabinet moet serieus inzetten op terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers, indien nodig mogelijk in EU verband.
We bezoeken continu opvanglocaties door heel Nederland. Tijdens deze bezoeken praten we met bewoners en alle partijen die betrokken zijn bij de opvang. Dit is een structureel en essentieel onderdeel van onze activiteiten in Nederland. Onze bevindingen koppelen we anoniem terug aan het COA.
Daarnaast maakt UNHCR zich hard voor betere omstandigheden in de opvang door middel van actieve lobby en concreet advies aan verschillende overheidsinstanties. We blijven de overheid dringend oproepen om de regie te nemen en deze impasse te doorbreken. Zo schreven we in juli bijvoorbeeld een brandbrief aan premier Rutte samen met Vluchtelingenwerk Nederland, UNICEF, het Rode Kruis en de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde.
UNHCR Nederland monitort de ontwikkelingen in beleid, wetgeving en de dagelijkse praktijk van vluchtelingenbescherming. We bieden advies en expertise aan de Nederlandse overheid, die verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers en vluchtelingen.
Zie ook:
Deel op Facebook Deel op Twitter
