Hvað er endurbúseta?

Endurbúseta er ómetanlegt verkfæri til að vernda líf, heilsu, frelsi eða grundvallarmannréttindi flóttafólks í landinu þar sem það hefur sótt um hæli. Endurbúsetuferlið felur í sér flutning flóttafólks frá sínu hælislandi til annars lands sem hefur samþykkt að taka á móti því og veita því endurbúsetu.

Flóttamannastofnunin aðstoðar við endurbúsetu flóttafólks, en ferlið er samvinnuverkefni. Það er einungis hægt að inna af hendi í nánu samstarfi við ýmsa aðila, sérstaklega endurbúsetulöndin sem ákveða sjálf endurbúsetukvóta og taka á móti flóttafólki, en einnig í gegnum önnur alþjóðleg samtök eins og Alþjóðlegu fólksflutningastofnunina (IOM) og borgaralegt samfélag.

UNHCR auðkennir og velur flóttafólk til endurbúsetu samkvæmt ákveðnum viðmiðum þegar lokið er við að skilgreina gjaldgengi þeirra fyrir alþjóðlega vernd. Lönd ákveða hverjum þau veita endurbúsetu og byggja valið á viðtölum og skjölum. Áður en flóttafólkið sem fyrir valinu verður fer frá hælislandinu undirgengst það yfirgripsmikið ferli, þar á meðal heilsufarsskoðun og öryggiseftirlit, sem og undirbúning fyrir nýja lífið í endurbúsetulandinu.

Af milljónum flóttafólks út um allan heim fær einungis eitt prósent þeirra endurbúsetu á ári. Það er mikil og stöðug þörf á fleiri endurbúsetuúrræðum. UNHCR er því alltaf að ýta á endurbúsetulönd að auka sinn kvóta og finna ný lönd til að taka þátt í endurbúsetuáætluninni.

Hvaða flóttafólk fær endurbúsetuúrræði?

Starfsemi UNHCR vegna aðstæðna flóttafólks út um allan heim finnur flóttafólk fyrir endurbúsetu í samræmi við viðurkenndar flokkanir. Þær taka mið af aukinni þörf á vernd, berskjölduðum hópum og sérstökum þörfum. Flóttafólk sem fær endurbúsetu er þar af leiðandi oft konur og stúlkur í hættu, þolendur ofbeldis og misþyrminga, börn í hættu og flóttafólk sem þarfnast lagalegrar, læknisfræðilegrar eða líkamlegrar verndar sem ekki er hægt að veita í núverandi hælislandi.

Áður en flóttafólk fær endurbúsetu hefur Flóttamannastofnunin skilgreint þarfir þeirra fyrir alþjóðlega vernd. Á hverju ári kortleggur Flóttamannastofnunin og tekur saman upplýsingar um endurbúsetuþörf á heimsvísu.

Þegar ákvarðanir um endurbúsetu eru teknar hvetur Flóttamannastofnunin öll lönd til að fá leiðbeiningar um alþjóðlega viðurkenndar flokkanir fyrir gjaldgengi, þörf á heimsvísu og forgangshópa. Flóttamannastofnunin biður um að endurbúsetuáætlanir landa einblíni fyrst og fremst á einstaklingsmiðaða verndarþörf, og að þær séu fjölbreyttar, stuðli að jöfnuði og séu sveigjanlegar.

Af hverju endurbúseta?

• Endurbúseta er mikilvæg vernd til að mæta sérstökum þörfum flóttafólks hverra mannréttindi eru í hættu í landinu þar sem það sótti um hæli.
• Endurbúseta veitir flóttafólki tækifæri á langtímalausn vegna nauðungarflutninga.
• Með endurbúsetu deilir alþjóðasamfélagið ábyrgðinni vegna þess að í henni felst stuðningur við lönd sem hýsa fjölda flóttafólks.

Aldrei hafa verið fleiri vegalausir einstaklingar en nú og fjöldinn allur af átökum og langvarandi neyðarástandi hrekur fólk frá heimilum sínum með minnkandi líkum á að snúa aftur heim. Því verður endurbúseta sífellt mikilvægari við að vernda viðkvæmasta flóttafólk heims og veita þeim tækifæri til að búa sér betri framtíð.

Í dag bera lönd heimsins ekki jafna ábyrgð á að taka á móti flóttafólki og veita því hæli, þar sem meirihluti flóttafólks er veitt hæli í nágrannalöndum og yfirgnæfandi meirihluti í lágtekjulöndum.

Endurbúseta er örugg og skipuleg leið til að tryggja aukna sameiginlega ábyrgð og til að sýna samhug með löndum sem taka á móti flestu flóttafólki. Hún veitir einnig örugga og lagalega vernd og dregur úr hættu á áframhaldandi flutningum og óskrásettum, örvæntingarfullum ferðalögum.

Endurbúseta á Norðurlöndunum

Norðurlöndin hafa áratugum saman verið öflugir samstarfsaðilar Flóttamannastofnunarinnar hvað varðar endurbúsetu og hafa tekið á móti flóttafólki í gegnum það kerfi. Danmörk síðan 1979, Finnland síðan 1985, Ísland síðan 1995, Noregur síðan á níunda áratugnum og Svíþjóð síðan 1950.

Mörg lönd á svæðinu styðja líka alþjóðaáætlun UNHCR um endurbúsetu, sem hjálpar við að byggja upp færni og þróa áætlunina.

Sjá einnig algengar spurningar um endurbúsetu – Handbók UNHCR um endurbúsetu