لە عێراق، پەنابەران و پەناخوازان کە خاوەنی بڕوانامەی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانیان بۆ پەنابەران و بەڵگەنامەی نیشتەجێبوونیان لەلایەن حکومەتەوە دەرچووە، دەستیان بە خزمەتگوزارییە گشتیەکانی وەک چاودێری تەندروستی و پەروەردە دەگات، هەروەها دەتوانن بەدوای هەلی بژێوی ژیانیاندا بگەڕێن.
هاوتەریب لەگەڵ کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران ستراتیژی فرە ساڵەی عێراق ٢٠٢٥-٢٠٢٩، کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران هەوڵدەدات زیاتر پشتگیری لەم گشتگیرییە بکات لە ساڵانی داهاتوودا، لە نزیکەوە لەگەڵ حکومەت و دەسەڵاتە ناوخۆییەکان کاردەکات بۆ فراوانکردنی دەستڕاگەیشتن لەلایەن پەنابەران و پەناخوازانەوە بۆ خزمەتگوزارییە گشتیەکانی دیکە.
سیاسەتی یەکخستنی پەروەردەی پەنابەران لە هەرێمی کوردستانی عێراق
لە سەرەتای قەیرانی سوریا، وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان سیستەمێکی پەروەردەی هاوتەریبی بۆ ئاوارەکانی سوریا بەڕێوەبرد و بەڕێوەی دەبرد. ئەم
لە سەرەتای قەیرانی سوریا، وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان سیستەمێکی پەروەردەی هاوتەریبی بۆ ئاوارەکانی سوریا بەڕێوەبرد و بەڕێوەی دەبرد. ئەم سیستەمە مەنهەجێکی دیاریکراو و کەرەستەی فێرکاری تێدابوو کە بە زمانی عەرەبی لەلایەن مامۆستایانی پەنابەرانی سوریاوە لە قوتابخانەکانی تەنها پەنابەران دەوترێتەوە.
دوابەدوای بڕیارێکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستانی عێراق لە ساڵی ٢٠٢١، سیاسەتی یەکخستنی پەروەردەی پەنابەران لە ساڵی ٢٠٢٢بە فەرمی دەستیپێکرد، لەلایەن وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە. ئامانجی پێشخستنی بەشداریکردنی پەنابەرانە لە سیستەمی پەروەردەی گشتیدا. ئەمەش بڕگەیەکی بەرچاو بوو لە پێشخستنی بەشداریکردنی پەنابەران لە سیستەمی پەروەردەی نیشتمانیدا.
سیاسەتی یەکخستنی پەروەردەی پەنابەران بۆ یەکەمجار لە ساڵی خوێندنی ٢٠٢٢-٢٠٢٣ بۆ پۆلەکانی ١-٤ جێبەجێ کرا، کە لەلایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران و یونیسێف و هاوبەشەکانی پەروەردە پاڵپشتی کرا، دواتر درێژکرایەوە بۆ ئەوەی پۆلی پێنجەم بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ و پۆلی شەشەم بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٤-٢٠٢٥ بگرێتەوە. لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣، لە کۆڕبەندی جیهانی پەنابەران، هەرێمی کوردستان بەڵێنیدا دڵنیابێت لەوەی کە سیاسەتی یەکخستنی پەروەردەی پەنابەران بۆ پۆلەکانی ٥ تا ١٢ تا ساڵی ٢٠٣٠ بەشێوەیەکی وردە وردە جێبەجێ دەکرێت.
کۆی گشتی 55 هەزار منداڵی پەنابەری سووری لە قوتابخانە حکومییەکان لە هەرێمی کوردستانی عێراق بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٤-٢٠٢٥ وەرگیراون، کە دەکاتە ٧٤٪ی کۆی دانیشتوانی پەنابەری تەمەنی خوێندنی سوریا ١٠-١٢ .
لە هەنگاوێکی گرینگدا حکومەتی هەرێمی کوردستان دانی بە بڕوانامەی ٧٠٠ مامۆستای پەنابەردا ناوە و بە فەرمی وەک وانەبێژ لە قوتابخانە حکومییەکان دامەزراندووە. ئەم مامۆستا پەنابەرانە لە سیستەمی مووچەدا جێگیر کراون و هەمان مووچەی مامۆستایانی نیشتمانی گەرەنتی کراوە.
بەشداریکردنی منداڵانی پەنابەر لە قوتابخانە حکومییەکان سوود بە هەردوو کۆمەڵگەی پەنابەر و ناوخۆیی دەگەیەنێت چونکە دەستڕاگەیشتن بە کوالیتی گشتی و پەروەردەی گشتگیر دەدات بە منداڵانی پەنابەر، پێویستی بە ڕێوشوێنی تێچووی زۆر کەمدەکاتەوە بۆ بەردەوامبوونی خوێندنی هاوتەریبی پەنابەران و پەرەپێدانی یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی. جگە لەوەش، بڕوانامە بەدەست هێنراوەکان لە ڕێگەی سیستەمی پەروەردەی گشتی عێراقەوە یارمەتیدەرە لە داڕشتنی داهاتووی گەنجانی پەنابەر، لەوانەش لە کاتی گەڕانەوەدا کاتێک بارودۆخەکان لەبار دەبن بۆ ئەو کارە. هەروەها بەشداریکردنی پەنابەران لە قوتابخانە حکومییەکاندا ڕێگە خۆش دەکات بۆ بەرزبوونەوەی گشتگیری ئابوورییان، توانایان باشتر دەکات بۆ بەدواداچوونی ژیانی بەرهەمدار و مانادار و بەشداریکردن لە کۆمەڵگەی میوانداردا.
سکۆلەرشیپی دافی
کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران پشتگیری لە خوێندنی باڵای پەنابەران دەکات لە ڕێگەی پرۆگرامی سکۆلەرشیپی خوێندنی باڵای دافی (دەستپێشخەریی ئەکادیمی پەنابەرانی ئەڵمانی ئەلبێرت ئەنیشتاین). سکۆلەرشیپی دافی دەرفەت دەداتە خوێندکارە پەنابەرە شایستەکان بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە عێراق کە وایان لێدەکات بتوانن پەرە بە تواناکان بدەن و بڕوانامەیەک بەدەستبهێنن کە ڕێگەیان پێدەدات ببنە گۆڕانکاری دروستکەر کە بتوانن سەرکردایەتی بکەن لە دەستنیشانکردنی چارەسەرەکان بۆ ئەو ئاستەنگانەی کە کاریگەرییان لەسەر ئەوان و کۆمەڵگاکانیان هەیە. سکۆلەرشیپەکە کۆمەڵێک تێچووی تێدایە، لەوانە کرێی خوێندن، کرێ، کەرەستەی خوێندن، خواردن، گواستنەوە، شوێنی نیشتەجێبوون و خەرجییەکانی دیکە.
لە ڕێگەی پشتگیرییە تایبەتمەندەکانی حکومەتی ئەڵمانیا، لەگەڵ پشتیوانی حکومەتی دانیمارک، هەروەها هاوبەش و دامەزراوە تایبەتەکانی دیکە، بەرنامەکە پشتگیری زیاتر لە ٢٦٣٠٠ گەنجی پەنابەری لە سەرانسەری جیهان کردووە بۆ ئەنجامدانی خوێندنی باڵا لە ساڵی ١٩٩٢ەوە.
بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٤-٢٠٢٥، کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لە ڕێگەی سکۆلەرشیپی دافی پاڵپشتی ٩٣ خوێندکاری پەنابەر دەکات لە خوێندنی باڵادا. بە گشتی لە ساڵی ٢٠١٦ەوە تا ئێستا ٤٣٨ خوێندکاری پەنابەر لەلایەن کۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پاڵپشتی کراون بۆ ئەوەی لە ڕێگەی پرۆگرامەکەوە بچنە زانکۆ لە عێراق.
تەندروستی
کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران پاڵپشتی بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی لە هەرێمی کوردستان دەکات بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری چاودێری تەندروستی بۆ پەنابەران وەک بەشێک لە ڕێبازی پشتگیریکردن لە بەشداریکردنی تەواوی پەنابەران لە سیستەمی چاودێری تەندروستی گشتیدا.
لە ساڵی ٢٠١٧ەوە، کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، چوار کلینیکی چاودێری تەندروستی سەرەتایی دروستکردووە لەو کۆمەڵگایانەی کە میوانداری ژمارەیەکی زۆر لە پەنابەران دەکەن، لەنێویاندا ئەو کەمپانەی پەنابەرانی دراوسێ. ئەمەش بووەتە هۆی داخستنی کلینیکە تەندروستییە جیاوازەکان لە کەمپەکانی پەنابەران، چونکە ئێستا پەنابەران لە ڕێگەی کلینیکە گشتییەکانەوە دەستیان بە چاودێری تەندروستی سەرەتایی بگات. ئەم پرۆسەیە تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٤ کۆتایی هات، بە داخستنی ناوەندەکانی چاودێری تەندروستی سەرەتایی کە بنکەکانیان لە کەمپەکان لە دۆمیز ١ و ٢، دارەشەکران، گەویلان، و کەمپەکانی پەنابەرانی قوشتەپە.
لە هەنگاونان بەرەو پێشەوە، کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران بەردەوام دەبێت لە کارکردن لە نزیکەوە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی بۆ بەڕێوەبردنی خزمەتگوزارییە تەندروستییە سەرەتاییە گشتیەکان کە بۆ هەموو دانیشتووان دەستیان پێدەگات، بە پەنابەرانیشەوە. ئەمەش بریتییە لە دابینکردنی دەرمان و کەرەستەی پزیشکی دیکە بۆ ئەو ناوەندە تەندروستیانەی کە خزمەت بە دانیشتوانی پەنابەر دەکەن. هەروەها کۆمیساری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران پشتگیری لە بەرزکردنەوەی لێهاتوویی کارمەندانی پزیشکی و چاودێری تەندروستی دەکات، لە شوێنی پێویستدا.
زیاتر بخوێنەوە دەربارەی ئەو پزیشکە پەنابەرانەی کە لە سیستەمی تەندروستی گشتی عێراقدا کاردەکەن.
بژێوی ژیان و گشتگیری ئابووری
فراوانکردنی پشتبەستن بەخۆی پەنابەران ئامانجێکی پەیماننامەی جیهانی پەنابەرانە. هەروەها بەشێکی دانەبڕاوە لە ئامانجی سەرتاسەری کە کەس لە دوای کارنامەی گەشەپێدانی بەردەوامی ٢٠٣٠ بەجێنەهێڵێت.
پەنابەران لە عێراق نزیکەی ١٪ ی کۆی دانیشتوانی تەمەنی کارکردن پێکدەهێنن. ئاسانکاری بۆ دەستڕاگەیشتنیان بە کارێکی شایستە و دەرفەتە ئابوورییەکان ڕێگەیان پێدەدات پشت بەخۆیان ببەستن و لە هەمان کاتدا بتوانن بەشداری لە ئابووری ناوخۆییدا بکەن. کاتێک پەنابەران دەتوانن بەبێ جیاوازی لە بازاڕی ناوخۆییدا کار بکەن، ئەوا وەک خاوەنکار و کارمەند و بەکاربەر بەشداری دەکەن.
ڕۆڵی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لە پێشخستنی بژێوی پەنابەران و گشتگیری ئابووریدا، سەرنج دەخاتە سەر پێشخستنی ژینگەیەکی یاسایی و ڕێکخراوەیی لەبار، باشترکردنی دەستڕاگەیشتن بە پەنابەران بۆ کاری شایستە و میکانیزمە سەرەکییەکانی پاراستنی کۆمەڵایەتی؛ و بەشداریکردن لە زیادکردنی دەستڕاگەیشتن بە پەرەپێدانی کارامەیی و فێربوونی تەواوی ژیان کە توانای زیاتری بەشداریکردن و بەشداریکردن لە ئابووری ناوخۆیی پێشکەش بە پەنابەران دەکات.
کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لەگەڵ کۆمەڵێک لایەنی پەیوەندیدار و هاوبەش کاردەکات بۆ پشتگیریکردنی بژێوی پەنابەران، لەوانەش دەستڕاگەیشتن بە پەرەپێدانی کارامەیی، ڕاهێنان و بەرنامەکانی کارگێڕی. کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران ڕۆڵێکی کاتالیزۆر دەگێڕێت بە پشتگیریکردنی لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ ئەوەی پەنابەران لە خزمەتگوزاری و بەرنامەکانیاندا جێگیر بکەن.
گۆڕینی کەمپی پەنابەران
لە ئێستادا عێراق نۆ کەمپی پەنابەرانی هەیە کە سەرجەمیان دەکەونە هەرێمی کوردستانی عێراق. زۆربەیان زیاتر لە دە ساڵ لەمەوبەر دوای هاتنی پەنابەران لە سوریاوە لە ساڵی ٢٠١١ەوە دامەزراون، لە ئێستادا نزیکەی ٣٥٪ی پەنابەران لە کەمپەکانی عێراقدا دەژین، ئەوانی دیکەش لە شار و شارەکانی ناوچە شارییەکان دەژین.
پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و هاوکاری لەلایەن کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران بۆ پەنابەرانی نیشتەجێی کەمپەکان لە سەرەتای قەیرانی سوریاوە گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەسەردا هاتووە. لە کاتێکدا کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لە سەرەتادا سەرنجی لەسەر دابینکردنی شوێنی حەوانەوە و یارمەتی ڕزگارکردنی ژیان وەک چاودێری تەندروستی بوو، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران ئێستا سەرنجی لەسەر پشتگیریکردنی پەنابەران بۆ دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە گشتیەکان و بەرەوپێشبردنی پشتبەستن بە خۆیان. لە ژمارەیەک کەمپی پەنابەران، شارەوانییە خۆجێییەکان بەرپرسیارێتی گەیاندنی خزمەتگوزارییەکانیان لە ئەستۆ گرتووە، وەک دابینکردنی کارەبا و ئاو و ئاسانکاری بۆ کۆکردنەوەی زبڵ و خاشاک لە کەمپەکاندا.
لە ساڵی ٢٠٢٥، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران پلانی هەیە پشتگیری لە گواستنەوە لە ڕێبازی بەڕێوەبردنی کەمپی مرۆییەوە بۆ خاوەندارێتی دەسەڵاتی ناوخۆیی لە کەمپەکانی پەنابەرانی هەڵبژێردراودا بکات لە پرۆسەیەکی بەڕێوەبەردراودا کە دەتوانرێت چاودێری بکرێت، پشتگیری بکرێت، و ڕێگە بە دەستنیشانکردنی هەنگاوە سەرەکییەکان و وانە فێربووەکان دەدات کە دواتر دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ پشتگیریکردنی گواستنەوەی کەمپەکانی دیکە لە داهاتوودا. ئەم ڕێبازە لە نزیکەوە هەماهەنگی دەبێت لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ لە هەرێمی کوردستانی عێراق، لە ڕێگەی هاوبەشی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لەگەڵ سەنتەری هاوبەشی قەیرانەکان.
بەشداریکردنی پەنابەران لە سیستەمی پاراستنی کۆمەڵایەتی نیشتمانیدا
لە ساڵی ٢٠٢٤دا، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، ڕێبازێکی نوێی ئامانجکردنی بۆ بەرنامەی هاوکاری نەختینەیی خۆی خستەڕوو کە لەسەر بنەمای لاوازییە کۆمەڵایەتی-ئابوورییەکانی پەنابەران و پەناخوازان بوو. ئەم گۆڕانکاریانە بەشێکیان جێبەجێ کران بۆ ئەوەی لەگەڵ بەرنامەی پارەی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لە نزیکەوە لەگەڵ پێوەرەکانی تۆڕی سەلامەتی کۆمەڵایەتی نیشتمانی دا بگونجێت. کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران بەردەوامە لە داکۆکیکردن و کار لەگەڵ حکومەتی عێراق و ئەکتەرە مرۆییەکان و گەشەپێدانەکان دەکات بۆ پشتگیریکردن لە بەشداریکردنی پەنابەران لە سیستەمی پاراستنی کۆمەڵایەتی نیشتمانیدا، جەخت لەسەر گرنگی دامەزراندنەوەی تۆڕی سەلامەتی کۆمەڵایەتی نیشتمانی لە هەرێمی کوردستانی عێراق دەکاتەوە.
لە هەمان کاتدا کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران لەگەڵ بانکی نێودەوڵەتی کاردەکات بۆ پەرەپێدانی تاقیکاری تۆڕی سەلامەتی کۆمەڵایەتی لە هەرێمی کوردستانی عێراق بە تایبەتی ناوەندی شاری دۆهوک کە پەنابەران و پەناخوازان لەخۆدەگرێت. ئەم تاقیکارییە کە لە لایەن پارێزگاری دهۆکەوە شانبەشانی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی سەرۆکایەتی دەکرێت، بڕیارە لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٥ دەست پێبکات و ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە دامەزراندنی سیستەمی تۆڕی سەلامەتی کۆمەڵایەتی نیشتمانی بۆ ناو هەرێمی کوردستانی عێراق.
کوردستانی عێراق.