بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان، نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق هەڵمەتی 16 ڕۆژەی چالاکی بۆ ساڵی 2022 دەستپێدەکات، هەروەها پابەندبوونی خۆی نوێ دەکاتەوە بۆ (یەکگرتن) لەگەڵ هاوبەشە نیشتمانییە عێراقییەکانمان لە ڕووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و کچان.
توندوتیژی کاریگەری ناڕێژەیی و بەردەوامی لەسەر ژیان و خۆشگوزەرانی ژنان و کچان هەیە. هەروەها ئەوەمان بیردەخرێتەوە کە زیاتر لە 30%ی ژنان و کچان لە سەرانسەری جیهاندا لە تەمەنیاندا تووشی توندوتیژی جەستەیی و یان سێکسی بوون. ژنان و کچانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەتوانن ڕووبەڕووی مەترسی توندوتیژی زیاتر ببنەوە، چونکە تووشی هەڵاواردن و دوورخستنەوە و گۆشەگیری دەبن کە بەربەستەکانی بەردەم مافەکانیان بەرزتر دەکەنەوە. پەتای کۆرۆنا نایەکسانی جێندەری زیاتری خراپتر کردووە و کەلێنی جێندەری لە دامەزراندندا فراوانتر کردووە، کاریگەری لەسەر ڕۆڵی ژنان و کچان لە کۆمەڵگادا هەبووە و زیاتر بەرەوڕووی هەموو جۆرە توندوتیژییەک بووەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، “توندوتیژی دژی ژنان پەتایەکی وێرانکەرە کە نەک تەنها پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی و ئابووری سنووردار دەکات و گەشەپێدان تێکدەدات، بەڵکو زیان بە منداڵان و خێزان و کۆمەڵگا و هەموو میللەت دەگەیەنێت. کاریگەری ساردکەرەوەی توندوتیژی ڕێگری دەکات لە ژنان لە ڕۆڵی چالاک و بەشداریکردن لە ژیانی گشتی و سیاسیدا”، ڕێکخەری نیشتەجێ غولام ئیساچزای وتی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، “زۆرجار ئەم توندوتیژییە یان ترسە لێی ڕێگری دەکات لە ژنان و کچان کە ژیانی خۆیان بە ئازادی و بە تەواوی تواناکانیان بژین.” ئاماژەی بەوەشکردووە، “کردەوەی سیاسەتی کاریگەر و یاسادانان و هەروەها جێبەجێکردنی بەهێزیان پێویستە بۆ نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان بە هەموو جۆرەکانییەوە و گۆڕینی هەڵوێست سەبارەت بەم تاوانانە. هەموو ژنان و کچان شایەنی ئەوەن هەست بە سەلامەتی و ئاسایش و بەهێزبوون بکەن”.
ململانێی بەردەوام لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهان ئاشکرای دەکات کە چۆن ژنان و کچان بە شێوەیەکی سیستماتیکی بە ئامانجی توندوتیژی سێکسی دەمێننەوە. لە عێراق مەزەندە دەکرێت کە 26%ی ئەو ژنانەی خێزاندارن، جیابوونەتەوە، جیابوونەتەوە یان هاوبەشی ژیانیان لە تەمەنی 15 – 49 ساڵیدا لە تەمەنیاندا ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە.
نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ هاوبەشە نیشتمانی و ناوخۆییەکانی عێراق کاردەکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەموو جۆرەکانی توندوتیژی دژی ژنان و کچان لە ڕێگەی ڕێوشوێنی ستراتیژیی خۆپارێزی و وەڵامدانەوە. ئەوان پشتگیری لە جێبەجێکردنی ستراتیژی نیشتمانی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان (2018-2030) و پلانی نیشتمانی دووەم بۆ جێبەجێکردنی بڕیارنامەی 1325ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەن، کە داکۆکی لە بەشداری سیاسی ژنان و پاراستنیان لە توندوتیژیی جێندەری دەکات.
بەو پێیەی ژنان و کچان نیوەی دانیشتوانی شارەکان پێکدەهێنن، زیاتر لە نیوەی کارەکان دەکەن، زۆربەی کارەکانی چاودێری دەکەن و زۆرجار تووشی سێکسی و GBV دەبن، شارەکان دەبێ بە بەشداری و بەرژەوەندی ژنان و کچان لە… ئەقڵ. بوار هەیە بۆ باشترکردنی گەورەی حوکمڕانی شارەوانییەکان، ڕێکخستنی فەزایی، ژێرخانی، و خزمەتگوزارییەکان بۆ باشتر خزمەتکردنی ژنان و کچان. هەروەها دیزاینکردن و بەڕێوەبردنی شارەکان لەگەڵ ژنان و بۆ ژنان شارەکان بۆ هەمووان باشتر دەکات.
شانبەشانی ژنانی عێراقی کە سەرکردایەتی تۆمەتەکە دەکەن و ڕێکخراوە ناوخۆییەکان کە کاری گرنگ دەکەن لەسەر ئاستی کۆمەڵگا، نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق بەردەوامە لە داکۆکیکردن لە پەسەندکردنی یاسا پەیوەندیدارەکان، وەک یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی، و جێبەجێکردنی تەواو و کاریگەرانەی… یاسای ڕزگاربووانی ئێزیدی. هەروەها پشتگیری لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە یاسایی و تەندروستییە گرنگەکان دەکەن بۆ ڕزگاربووان بۆ یارمەتیدانی بەڕێوەبردنی دەرئەنجامە نەرێنییە دەروونی و جەستەییەکانی توندوتیژی، کە لەوانەیە کاریگەری لەسەریان هەبێت لە هەموو قۆناغەکانی ژیانیاندا.
بەرەنگاربوونەوەی بێ سزایی، بێدەنگی، چەواشەکاری و شەرمەزاری لە دەوروبەری توندوتیژی جێندەری هەنگاوێکی گرنگە بەرەو پشتگیریکردنی ژنان و کچان بۆ سەرکردایەتیکردنی کۆمەڵگەی خۆشگوزەرانتر و بەشداریکردنی پیاوان و کوڕان. ئەمەش دەبێت لەگەڵ باشترکردنی دەرفەتی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا بێت بۆ ئەوەی ژنان و کچان بتوانن ئامانجە پەروەردەیی و پیشەییەکانیان بەدیبهێنن، سەربەخۆیی ئابووری لەڕێگەی دەستڕاگەیشتنێکی باشتر بە هەلی کاری شایستە و ڕووماڵکردنی پاراستنی کۆمەڵایەتی و هەروەها بۆ فەزای بڕیاردان و بەشداریکردنی مانادار تێیدا .
توندوتیژی لەسەر بنەمای ڕەگەزی برسێتی و بەدخۆراکی توندتر دەکات و هەبوونی ئاسایشی خۆراک دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە شکاندنی خولەکە. کەمپەینی ١٦ ڕۆژە دەرفەتێکە بۆ نیشاندانی پابەندبوون بە کۆتاییهێنان بە نایەکسانی جێندەری و هاوسەرگیری منداڵان و جیبڤی و ئەو باوەڕە کە هەموو مرۆڤێک مافی خۆیەتی خۆراکی گونجاو و ژیانێکی بێ توندوتیژی هەبێت.
Share on Facebook Share on Twitter
