Photo: © Πάτροκλος Σκαφίδας
Καθώς παρακολουθούσα πρόσφατα τις Ικέτιδες του Αισχύλου στο κατάμεστο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, μου έκανε εντύπωση πόσο διαχρονικά και επίκαιρα είναι τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ένα έργο που γράφτηκε πριν από 2.500 χρόνια: το δικαίωμα στο άσυλο, το πόσο ευάλωτες αλλά και ανθεκτικές μπορεί να είναι οι γυναίκες που ξεριζώνονται υπό διωγμό, αλλά και το ευρύτερο ζήτημα της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία. Το έργο, σε αριστοτεχνική σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη, πήρε νέα ζωή χάρη σε ένα εξαιρετικό καστ και τα εντυπωσιακά φωνητικά του Χορού, μαζί με τη μαγευτική φωνή της Μαρίνας Σάττι. Ήταν μια βαθιά συγκινητική εμπειρία και ταυτόχρονα μια διεισδυτική ματιά όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στις προκλήσεις τού σήμερα.
Οι Ικέτιδες αφηγούνται την ιστορία των πενήντα θυγατέρων του Δαναού, οι οποίες δραπετεύουν από την Αίγυπτο στο Άργος και αναζητούν άσυλο, καθώς προσπαθούν να ξεφύγουν από τα ξαδέρφια τους που θέλουν να τις παντρευτούν με τη βία. Αφήνονται στο έλεος του βασιλιά Πελασγού, επικαλούμενες το αίσθημα δικαιοσύνης του και τους ιερούς νόμους της φιλοξενίας. Η έκκλησή τους δεν είναι απλώς μια έκκληση για προστασία – είναι ένα αίτημα για τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους. Αίτημα που απηχεί τις εμπειρίες αμέτρητων γυναικών σήμερα που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να ξεφύγουν από τη βία, τις διώξεις και την έμφυλη καταπίεση.
Το άσυλο είναι μια έννοια βαθιά ριζωμένη στις ηθικές και νομικές παραδόσεις πολλών κοινωνιών. Αναγνωρίζει την ανάγκη να προστατεύεται ένας άνθρωπος σε άλλη χώρα από τη δική του, όταν απειλείται η ζωή του ή η ελευθερία του. Στην εποχή μας, ωστόσο, το δικαίωμα στο άσυλο δοκιμάζεται όλο και περισσότερο. Σε έναν κόσμο αντιμέτωπο με την πολυπλοκότητα του παγκόσμιου αναγκαστικού εκτοπισμού, η αντίδραση από πολλές χώρες, ακόμα και αυτές με δημοκρατικές παραδόσεις, είναι στην καλύτερη περίπτωση μπερδεμένη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες, οι οποίες είναι συχνά πολλαπλά ευάλωτες. Κινδυνεύουν όχι μόνο από όσα αφήνουν πίσω τους για να σωθούν, αλλά και από την εκμετάλλευση και την κακοποίηση κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, ακόμη και αφού φτάσουν σε έναν προορισμό που υποτίθεται ότι είναι ασφαλής.
Στις Ικέτιδες όμως, οι γυναίκες δεν είναι παθητικά θύματα. Διεκδικούν το δικαίωμά τους να ελέγχουν τις τύχες τους και αντιστέκονται στην επιβολή της εξουσίας πάνω στο σώμα και τη ζωή τους. Αυτή η διεκδίκηση είναι τόσο κρίσιμη σήμερα όσο και στους αρχαίους χρόνους. Σήμερα, οι γυναίκες που αναζητούν άσυλο δεν τρέπονται σε φυγή μόνο αν απειλείται η σωματική τους ακεραιότητα. Διαφεύγουν επίσης από κοινωνίες που τους αρνούνται την αυτονομία, την ισότητα και την αξιοπρέπεια. Ο αγώνας των Δαναΐδων συμβολίζει λοιπόν τον ευρύτερο αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών, αγώνας ο οποίος συνεχίζεται σε πολλά μέρη του κόσμου.
Το έργο θέτει επίσης σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την ευθύνη αυτών στους οποίους απευθύνεται το αίτημα για άσυλο. Ο βασιλιάς Πελασγός βρίσκεται σε δίλημμα: να τιμήσει τον πανάρχαιο θεσμό της φιλοξενίας και να προστατεύσει τις Ικέτιδες ή να υποκύψει στην πίεση των Αιγυπτίων μνηστήρων προκειμένου να αποφύγει τη σύγκρουση; Δίλημμα που αντικατοπτρίζει τις δύσκολες επιλογές που αντιμετωπίζουν τα κράτη σήμερα, ιδίως στην Ευρώπη, όπου το προσφυγικό και ευρύτερα το μεταναστευτικό ζήτημα έχουν προκαλέσει έντονη πολιτική συζήτηση. Ο Αισχύλος δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις, αλλά υπογραμμίζει την ηθική επιταγή της συμπόνιας και τους κινδύνους που ενέχει η αποπομπή αυτών που βρίσκονται σε ανάγκη.
Οι φωνές των Δαναΐδων εξακολουθούν να αντηχούν στο μυαλό μου, όπως συνεχίζουν να αντηχούν και μέσα στους αιώνες. Μας καλούν να μην ξεχνάμε την κοινή μας ανθρωπιά και τις ευθύνες που τη συνοδεύουν. Ας μην κλείνουμε τα αυτιά.
*Άρθρο γνώμης που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα, στις 16 Σεπτεμβρίου 2024 με αφορμή την τραγωδία του Αισχύλου «Ικέτιδες» που παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2024 από το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και το Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη.
Μοιράσου το στο Facebook Μοιράσου το στο Twitter
