ΛΕΣΒΟΣ, Ελλάδα – Η Έφη Λατσούδη δεν έχει φρέσκο γάλα στο σπίτι της. Αφιερώνει τόσο πολύ χρόνο στη βοήθεια των προσφύγων, που δεν έχει ευκαιρία να το χρησιμοποιήσει. «Είναι γάλα-σκόνη, ελπίζω να μη σας πειράζει» λέει προσπαθώντας να δικαιολογηθεί, καθώς το προσθέτει στον καφέ.
Σήμερα είναι ένα από τα σπάνια πρωινά κατά τα οποία δε βρίσκεται στην εργασία της στον χώρο ανοιχτής φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο, όπου από το 2012 προσφέρει καταφύγιο σε ευάλωτους νεοαφιχθέντες πρόσφυγες, όπως παιδιά, έγκυες και άτομα με αναπηρίες. Κατά το αποκορύφωμα της κρίσης το 2015, όταν οι αφίξεις ξεπέρασαν τις 10.000 ημερησίως στη Λέσβο, ο χώρος ανοιχτής φιλοξενίας, στη λειτουργία του οποίου η Έφη συμμετέχει ενεργά, αποτέλεσε σανίδα σωτηρίας για χιλιάδες άτομα. Τώρα, έπειτα από την ανακοίνωση ότι πρόκειται για έναν από τους δύο νικητές του Βραβείου Προσφύγων Νάνσεν 2016 της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, οι εντυπωσιακές προσπάθειές της στέφονται επιτέλους με την αναγνώριση που τους αξίζει.
«Ήταν συγκλονιστικό» θυμάται. «Δεν μπορούσαμε να λειτουργήσουμε με τα δυο-τρία άτομα που είχαμε πριν, έτσι άρχισαν να συμμετέχουν και άλλα άτομα. Η κατάσταση έλαβε τεράστιες διαστάσεις και το επίπεδο αλληλεγγύης ήταν εντυπωσιακό.»
Ο χώρος ανοιχτής φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ είναι μια πρώην κατασκηνωτική εγκατάσταση για νέους που προσφέρει πλέον προσωρινό καταφύγιο σε ευάλωτους πρόσφυγες. Οι πολυάριθμοι εθελοντές του προσφέρουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη, εκπαίδευση, νομική συνδρομή, τρόφιμα, ρούχα και, κυρίως, μια αίσθηση αξιοπρέπειας και σεβασμού.
Η Έφη Λατσούδη, υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι η ήρεμη δύναμη στον χώρο του πρώην ΠΙΚΠΑ. Με καταγωγή από την Αθήνα, η 48χρονη Έφη σπούδασε κοινωνικές επιστήμες-ψυχολογία και εργάστηκε με άτομα με αναπηρίες και άλλα ευάλωτα άτομα, προτού μετακομίσει στη Λέσβο το 2001. Εκεί σύντομα απέκτησε ηγετικό ρόλο στην κοινότητα, με μια εκστρατεία για την προστασία των τοπικών υγροβιότοπων, ενώ έκανε επίσης μια εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή.
Το 2006 οι αριθμοί των προσφύγων και μεταναστών που περνούσαν από την Τουρκία στη Λέσβο είχαν αυξηθεί, όπως επίσης και οι θάνατοι στη θάλασσα. Η Έφη Λατσούδη παρακολουθούσε σοκαρισμένη τα πιστοποιητικά θανάτου να πληθύνονται. «Σκεφτόμουν ότι δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει κάτι τέτοιο δίπλα μας και να μη ξέρουμε τίποτα», θυμάται.
Αποφασισμένη να αναδείξει την επιδεινούμενη τραγωδία, η Έφη Λατσούδη συμμετείχε σε μια μικρή ομάδα ακτιβιστών, με την οποία επισκεπτόταν τακτικά τις δομές φιλοξενίας που υπήρχαν τότε στη Λέσβο και βοηθούσε τους πρόσφυγες στις καθημερινές ανάγκες τους. Ωστόσο, το 2012 η κρίση είχε επιδεινωθεί. Οι εγκαταστάσεις του νησιού δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν επαρκώς, ενώ χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες άρχισαν να κοιμούνται στα πάρκα, στους δρόμους και στο κύριο λιμάνι της Μυτιλήνης. Η Έφη Λατσούδη γνώριζε ότι υπήρχε άμεση ανάγκη εξεύρεσης ενός μέρους για τους πιο ευάλωτους από αυτούς –όσους είχαν αναπηρίες, ήταν άρρωστοι, εγκυμονούσαν, ήταν νέοι ή ηλικιωμένοι– οι ανάγκες των οποίων αυξάνονταν με ταχύ ρυθμό.
Ο χώρος ανοιχτής φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ, ένας λαβύρινθος από ξύλινες καλύβες και σκηνές στη σκιά των πεύκων, άνοιξε για τους πρόσφυγες αργότερα εκείνη τη χρονιά και μετατράπηκε σε κομβικό σημείο για τις προσπάθειες των εθελοντών στη Λέσβο. Από το 2014 φιλοξενούσε περίπου 600 πρόσφυγες την ημέρα, παρά το γεγονός ότι είχε δυνατότητα μόλις για 150. Παρείχε μαθήματα γλωσσών, παιδικές δραστηριότητες, ευκαιρίες βιοπορισμού και πολλά άλλα, δημιουργώντας μια έντονη αίσθηση κοινοτικής δράσης και διανέμοντας πάνω από 2.000 γεύματα καθημερινά. Η Έφη υπολογίζει ότι έως 30.000 πρόσφυγες έχουν λάβει υποστήριξη στον χώρο του πρώην ΠΙΚΠΑ από το 2012.
«Δεν σταματούσα ούτε λεπτό» θυμάται η Έφη. «Μιλούσα με τον ιατροδικαστή, μιλούσα με τον υπεύθυνο του νεκροταφείου, πήγαινα στην ακτοφυλακή, πήγαινα στο νοσοκομείο, συναντούσα δωρητές. Ήμουν στον χώρο του πρώην ΠΙΚΠΑ από το πρωί έως το βράδυ.»
«Υπάρχει ένα πρόσωπο της Ευρώπης που είναι πολύ ανθρώπινο και αυτό είναι υπέροχο» λέει η Έφη, η οποία ασχολείται ταυτόχρονα με τις αδιάκοπες ανάγκες του χώρου του πρώην ΠΙΚΠΑ και με τον 15χρονο γιο της, τον Μιχάλη. «Μπορεί να κάνει θαύματα. Κι αυτό είναι ένα θαύμα.»
Ο χώρος του πρώην ΠΙΚΠΑ περηφανεύεται για την πλήρη ανεξαρτησία του, καθώς βασίζεται αποκλειστικά σε δωρεές και συνεισφορές εθελοντών τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Για χιλιάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά που αψήφησαν τα πάντα αναζητώντας ασφάλεια, το καταφύγιο και η υποστήριξη που προσφέρονται στον χώρο ανοιχτής φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ δείχνουν ότι η Ευρώπη είναι ικανή να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση. Η απεριόριστη συμπόνια της Έφης Λατσούδη αλλάζει τη ζωή και δίνει ελπίδα σε όσους έχουν ήδη χάσει πάρα πολλά.
Η αλληλεγγύη είναι πολύ σημαντική, επιμένει. Αλλά δεν αποτελεί τη λύση. «Νομίζω ότι πρόκειται για ένα πολύ απλό ανθρώπινο χρέος που οφείλουμε να εκπληρώσουμε και, αν το κάνουμε, τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά» λέει.
«Η αλληλεγγύη έσωσε ζωές εδώ. Αλλά η αλληλεγγύη δεν αρκεί. Θα πρέπει να ληφθούν πολιτικές αποφάσεις έτσι ώστε να μη ζήσουμε ξανά τέτοιες στιγμές.»