Een hechte vriendschap brengt vrede tussen gemeenschappen in DR Congo

Door Aline Irakarama in Kalemie, Democratische Republiek Congo

Kalonda en Samueli lachen, verwikkeld in een gesprek terwijl ze naar huis wandelen na een ochtend hard werken op de velden buiten hun dorp Sango Malumbi, in de zuidoostelijke provincie Tanganyika in de Democratische Republiek Congo (DRC). 

De twee mannen ontmoetten elkaar voor het eerst toen ze nog kinderen waren, onder een boom die dienst deed als klaslokaal. Onder die boom sloten ze een hechte vriendschap, die jaren later in 2017 abrupt verstoord werd toen een conflict tussen de Twa-gemeenschap van Kalonda en de Bantoe-gemeenschap van Samueli uitbrak.Toen het conflict uiteindelijk ook hun dorp bereikte, werden de twee vrienden ertoe gedwongen om in verschillende richtingen op de vlucht te slaan. Kalonda, 41 jaar oud, vluchtte naar een nabijgelegen bos en Samueli, 39 jaar, zocht veiligheid in de stad Kalemie, 30 kilometer verderop. 

“Het conflict brak plots uit, waardoor we allemaal onze huizen moesten ontvluchten om ons eigen leven te redden,” herinnert Kalonda zich. “Ieder van ons zocht veiligheid waar we konden. Sami zocht toevlucht in Kalemie, terwijl ik bij mijn familie in het bos veiligheid vond. Die periode was bijzonder moeilijk.” 

“Diep vanbinnen wisten we dat we nog steeds vrienden waren en dat ook zouden blijven, ook na onze terugkeer naar het dorp.”

In de maanden na het gewelddadige conflict laaiden de spanningen tussen de gemeenschappen in de provincie Tanganyika verder op, met vergaande gevolgen: gemeenschappen en dorpen werden verscheurd, het sociaal weefsel kwam sterk onder druk te staan en het vertrouwen tussen buren en gemeenschappen werd uitgehold. Pas toen de spanningen begonnen af te nemen en Kalonda en Samueli na enkele maanden konden terugkeren naar hun huizen, konden de twee mannen hun vriendschap opnieuw aanknopen. Hun vriendschap werd uiteindelijk een symbool voor hoe de twee gemeenschappen hun verdeeldheid samen konden overkomen, hun wonden konden helen, en opnieuw in vrede zouden kunnen samenleven.  

“Diep vanbinnen wisten we dat we nog steeds vrienden waren en dat ook zouden blijven, ook na onze terugkeer naar het dorp,” vertelt Samueli. “Tussen mijn familie en die van Kalonda was er geen conflict. Dat bestond enkel tussen de milities. We kunnen ons niet voorstellen ooit vijanden te zijn van elkaar.” 

“Onze vriendschap houdt al stand sinds onze kindertijd,” voegt Kalonda eraan toe. “Toen ik trouwde, gaf Sami me geld om de bruidsschat te kunnen betalen.” 

Rolmodellen 

Samen met Kalonda en Samueli keerden ook vele duizenden andere dorpsbewoners terug naar hun huizen vanaf het einde van 2018, om de draad van hun oude leven weer op te pakken. Maar de spanningen en het wantrouwen bleven: veel mensen keerden immers terug naar een platgebrand huis en vernielde gewassen, terwijl voedseltekorten de spanningen nog meer deden toenemen. “We moesten het hoofd bieden aan enorme moeilijkheden en werden geconfronteerd met een verschrikkelijke honger”, vertelt Samueli. 

Vandaag zijn Kalonda en Samueli rolmodellen geworden voor de gemeenschappen en zijn ze een inspirerend voorbeeld voor hoe de relaties tussen de gemeenschappen opnieuw konden opgebouwd en versterkt worden. “Het conflict bracht veel onrust en wakkerde het wantrouwen tussen de inwoners van Sango Malumbi aan. Wij wilden bijdragen aan het verzoeningsproces en meebouwen aan vrede in ons dorp. Dat is wat ons drijft,” legt Samueli uit. 

Het duo stelde zich kandidaat voor het vredescomité van Sango Malumbi, een van de 80 vredesgroepen die sinds 2019 in heel Tanganyika door de plaatselijke bevolking zijn opgericht, en raakte verkozen. Met de financiële en technische steun van UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie, en haar lokale partner AIDES helpen de comités de gemeenschappen om weer in harmonie samen te leven. 

Elk comité bestaat uit twintig verkozen mannen en vrouwen uit de Twa- en Bantoe-gemeenschappen en zet zich in voor verschillende bewustmakingsactiviteiten om de communicatie tussen de inwoners te verbeteren en de sociale cohesie te versterken. 

“We zijn opgeleid over veiligheid en mensenrechten, we creëren bewustzijn rond verschillende thema’s die betrekking hebben tot vrede, we dragen bij tot vreedzame oplossingen voor conflicten en voorkomen dat ze ontaarden”, verklaart Kalonda. 

“De leiders van het dorp en de bevolking in de omliggende dorpen kennen het vredescomité van ons dorp en vragen ons om hulp om bewustwording te creëren of wanneer er zich een probleem voordoet,” vult Samueli aan. 

Vertrouwen herstellen 

De comités bouwen niet alleen aan vrede, maar proberen ook het vertrouwen van de gemeenschappen in elkaar te herstellen, bijvoorbeeld door gemeenschappelijke velden aan te leggen, waar mannen en vrouwen, Twa en Bantu, samenwerken om gewassen te planten, te verzorgen en te oogsten voor de verkoop op de markt. 

UNHCR en haar partners ondersteunen de terugkeer van meer dan 195 000 mensen op de vlucht naar veilige dorpen in verschillende delen van de provincie Tanganyika. Door de plaatselijke gemeenschappen aan te moedigen om vreedzaam samen te leven en de gevaarlijke erfenis van conflicten en spanningen te overstijgen, bleken deze vredescomités al snel een cruciaal onderdeel te zijn van de vredesprocessen in de dorpen. In totaal verblijven nog steeds ongeveer 367 000 mensen in vluchtelingenkampen of gastgezinnen in de provincie Tanganyika, op de vlucht voor het geweld. 

Maar nu slechts 15% van de 232,6 miljoen dollar die UNHCR nodig heeft voor haar humanitaire projecten in DRC 2023 is gefinancierd, dreigen dergelijke vitale initiatieven zonder middelen te vallen. 

“In ons dorp leven twee gemeenschappen”, zegt Samueli. “Maar dankzij het vredescomité kunnen we voortaan samen vooruit blijven gaan en kleine conflicten die zouden kunnen escaleren, effectief oplossen. We hopen anderen te inspireren om mee te bouwen aan duurzame vrede, en dat onze kinderen samen in vrede kunnen opgroeien.” 

Steun vluchtelingen en intern ontheemden uit DRC