GENÈVE – Twaalf maanden na de Russische invasie in Oekraïne zijn meer dan 13 miljoen mensen nog altijd gedwongen op de vlucht. Zo’n 8 miljoen mensen wonen op dit moment verspreid over Europa als vluchteling en ongeveer 5 miljoen Oekraïners zijn ontheemd binnen hun land. Hun vooruitzichten op een snelle terugkeer zijn erg onzeker door het aanhoudende geweld, de gevechten, de onveiligheid en de verwoesting van hun woonplaatsen, blijkt uit twee nieuwe rapporten die vandaag zijn gepubliceerd door UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie. 

“Het menselijk lijden en de rampspoed die deze oorlog veroorzaakt heeft, zijn onbegrijpelijk. Nu een derde van de Oekraïense bevolking noodgedwongen zijn huis heeft moeten ontvluchten, blijft de situatie onvoorspelbaar. We moeten blijven inzetten op de noden van deze mensen op de vlucht en hun veiligheid garanderen, tot ze veilig naar hun huizen kunnen terugkeren,” stelt Pascale Moreau, Regionaal Directeur voor UNHCR in Europa.

Om de benarde situatie van ontheemde mensen goed te kunnen begrijpen en adequate hulp te bieden, heeft UNHCR opdracht gegeven een derde reeks enquêtes* uit te voeren, waarbij gepeild werd naar de intenties van duizenden mensen die door de oorlog op de vlucht zijn.  

De rapporten, die samen gepubliceerd werden onder de titel “Lives on Hold”,  richten zich zowel op vluchtelingen als op intern ontheemde mensen. Ze geven inzicht in de ervaringen van ontheemde Oekraïners een jaar later, evenals hun intenties en de factoren die hun keuzes beïnvloeden.  

 Enkele van de belangrijkste bevindingen uit de twee rapporten zijn: 

• De overgrote meerderheid van de vluchtelingen en intern ontheemde Oekraïners – respectievelijk zo’n 77 procent en 79 procent – wil op een dag terugkeren naar huis, maar slechts 12 procent van zowel de vluchtelingen als de intern ontheemden is van plan om dit in de komende drie maanden te doen.
  
• De belangrijkste factor die vluchtelingen ervan weerhoudt terug te keren, is de onveiligheid in hun regio van herkomst. Andere bekommernissen die de ondervraagde Oekraïners deelden, hebben betrekking op de toegang tot en beschikbaarheid van basisdiensten, zoals elektriciteit, water en gezondheidszorg, kansen op werk en adequate huisvesting, die allemaal sterk onder druk zijn komen te staan door de oorlog.
• Naast veiligheidsoverwegingen vanwege de oorlog, is toegang tot adequate huisvesting de belangrijkste belemmering voor een duurzame en waardige terugkeer. 

Steun vluchtelingen uit Oekraïne

• Vluchtelingen die de intentie hebben om in de komende drie maanden terug te keren, zijn voornamelijk ouder, zijn van hun familie gescheiden die zich nog in Oekraïne bevindt, of ondervinden moeilijkheden om hun plaats te vinden in hun opvangland. Uit de resultaten blijkt ook dat inclusie op sociaaleconomisch gebied voor mensen met specifieke noden en kwetsbaarheden moeizaam kan gaan en dus ook hun keuze om terug te keren beïnvloedt.
• Ongeveer 18 procent van de ondervraagde vluchtelingen weet nog niet of ze zullen terugkeren. “We kunnen niet nadenken over de toekomst of over de huidige situatie in Oekraïne is, en voor hoe lang die zo zal blijven. We kunnen alleen nadenken over het het hier en nu,” zegt een van de deelnemers aan  de enquête.
• Ondanks de uitdagingen waar vluchtelingen en intern ontheemden voor staan, hebben er wel enkele belangrijke verbeteringen plaatsgevonden in vergelijking met de vorige enquête. Uit de ondervraagde vluchtelingen die zowel aan de tweede als aan de laatste enquête deelnamen, woonde nu 45 procent in een gehuurd onderkomen, ten opzichte van 27 procent in de vorige enquête. Ook het aantal mensen die een inkomen verdienden via arbeid steeg van 37 procent naar 46 procent.
• Hoewel in deze groep van respondenten het aantal mensen die afhankelijk zijn van financiële bijstand gedaald was van 57 naar 50 procent, is een aanzienlijk deel toch nog steeds werkloos. Vele anderen hebben laaggeschoolde jobs gevonden. Voor de meerderheid is hun inkomen echter niet voldoende om in hun basisbehoeften te voorzien. 

Lees het volledige rapport over vluchtelingen uit Oekraïne hier (Engels)

Lees het volledige rapport over intern ontheemde Oekraïners hier (Engels)

Op basis van deze en andere bevindingen maakt UNHCR een aantal aanbevelingen in het rapport. Het is van cruciaal belang om ervoor te zorgen dat vluchtelingen te allen tijde worden bijgestaan om zelf goed geïnformeerd beslissingen te kunnen nemen over hun toekomst.  Ook moeten opvanglanden en lokale gemeenschappen ondersteund worden, zodat vluchtelingen gebruik kunnen maken van hun rechten en toegang hebben tot diensten en volwaardig werk. 

Ook het steunen van intern ontheemde mensen in Oekraïne is een topprioriteit. Vrijwillige terugkeer moet worden ondersteund door middel van herstelprojecten, via een combinatie van humanitaire, herstel-, ontwikkelings- en particuliere programma’s, die de weg vrijmaken voor economisch herstel en wederopbouw.  

Vorige week lanceerde UNHCR haar Situation Supplementary Appeal voor de situatie in Oekraïne, waarin het responsplan en de financiële noden voor 2023 werden uiteengezet. In totaal is er 1,1 miljard dollar nodig. Hiervan moet 602,5 miljoen dollar naar Oekraïne gaan en 517 miljoen dollar naar Europese landen die vluchtelingen opvangen. UNHCR blijft er bij de internationale gemeenschap op aandringen om de ontheemde bevolking van Oekraïne te steunen, zowel binnen de landsgrenzen als daarbuiten. 

Lees ook: VN en partners roepen op tot 5,6 miljard dollar steun om miljoenen slachtoffers van oorlog in Oekraïne te helpen