Staatloosheid betekende voor Valentin “een leven lang bewijzen dat ik besta”

Door Ljubinka Brashnarska te Skopje, Noord-Macedonië

Gedurende zijn hele leven voelde Valentin Rakip zich een vreemdeling in zijn eigen land. Maar dat zal allemaal gaan veranderen na een twaalf jaar durende juridische strijd. Hij is misschien zelfs op weg om zijn droom te verwezenlijken: chef-kok worden. 

Enkele weken geleden was de 20-jarige Valentin uit Skopje, de hoofdstad van Noord-Macedonië, nog één van de miljoenen staatlozen in de wereld. Zonder legale identiteit kon hij nooit dingen ondernemen die voor de meesten van ons vanzelfsprekend zijn, zoals naar de middelbare school gaan, een afspraak maken bij de dokter of naar de tandarts gaan voor een controle. Ook op een legale manier werken of buiten Noord-Macedonië reizen was onmogelijk.

Hoewel hij in Noord-Macedonië geboren werd, zegt Valentin bedroefd: “Ik voel mij een vreemdeling in dit land.”

Lees ook: UNHCR’s Hoge Commissaris Grandi dringt aan op actie om staatloosheid op te lossen

Valentins moeder heeft de Servische nationaliteit en heeft zijn geboorte, net zoals die van zijn drie broers en drie zussen, nooit geregistreerd. Zijn vader, een Macedonisch staatsburger, erkende het vaderschap niet. Zijn moeder verliet het gezin herhaaldelijk gedurende Valentins jeugd en verliet het land voorgoed nadat zijn vader vijf jaar geleden overleed. Dat betekende dat Valentin en zijn broers en zussen voor zichzelf moesten zorgen in een vervallen huis in één van de armste wijken van de stad, waar ze alleen op hun vrienden, kennissen en liefdadigheidsinstellingen konden rekenen.

Het heeft inmiddels langer geduurd dan de helft van zijn leven, maar dankzij UNHCR en de Macedonian Young Lawyers Association, heeft Valentin eindelijk volledig staatsburgerschap verworven en zal hij binnenkort zijn eerste nationale identiteitskaart ontvangen. Met gratis juridische bijstand van een advocaat van de associatie lukte het Valentin in 2017 om zijn geboorte te registreren. Eind vorig jaar bevestigde de rechtbank het vaderschap van zijn vader, waardoor Valentin negen maanden later zijn nationaliteit kon verkrijgen. Zodra Valentin zijn identiteitskaart heeft, heeft hij alle wettelijke rechten van een burger.

In 2014 lanceerde UNHCR de #iBelong campagne met het doel om binnen tien jaar een einde te maken aan wereldwijde staatloosheid. De aard van het probleem maakt het onmogelijk om te zeggen hoeveel staatlozen er precies zijn in de wereld, maar in Noord-Macedonië schat UNHCR in dat er minstens 700 staatlozen zijn. Sommigen, zoals Valentin, hebben geen geboorteakte omdat hun geboorte niet op tijd werd geregistreerd. Anderen werden staatloos toen het voormalige Joegoslavië in 1991 uiteenviel.

Lees ook: UNHCR en het beëindigen van staatloosheid

“Het vergt jaren van geduldig werk om staatloosheid op te lossen,” zegt Monica Sandri, UNHCR vertegenwoordiger in Noord-Macedonië, “en het vereist een coalitie die naar dit doel toewerkt, bestaande uit de regering, de Verenigde Naties, de particuliere sector, de media, de academische wereld en de hele samenleving.”

“Aangezien het ons doel is om voor 2024 alle staatloze mensen in dit land te helpen aan burgerschap, moeten we kijken naar wat we willen bereiken en alle stappen in kaart brengen die we moeten zetten om dat doel te verwezenlijken, zodat niemand achterblijft,” voegt ze eraan toe. Met dit in gedachten omarmt UNHCR een ambitieuze meerjarenaanpak die gericht is op het vinden van duurzame oplossingen, zoals het helpen van Valentin en anderen in vergelijkbare situaties bij het oplossen van hun staatloosheid.

Hoewel Valentin de op één na jongste van zeven broers en zussen is, was hij degene die de ouderloze kinderen bij elkaar hield. Ze vertrouwden ook op de levensreddende steun van een liefdadigheidsinstelling, een lokaal centrum voor straatkinderen. De instelling zorgt voor kinderen wanneer hun ouders afwezig zijn, voorziet hen van eten en leert hen belangrijke lessen. “Ze brachten me cultuur bij en leerden me zelfvertrouwen te hebben,” zegt Valentin. “Ik leerde alles van hen: hoe je een mens wordt, hoe je werkt. Zonder hen zou ik niet weten wat ik nu zou doen.”

Valentin en zijn broers en zussen kregen de kans niet om middelbaar onderwijs te volgen. Ze waren afhankelijk van werk in de informele sector, zoals het verkopen van kleren op een markt. Een mentor bij de organisatie Association Public nam Valentin onder haar hoede. Valentin vond werk als magazineverkoper op straat en begon vaardigheden te leren die hem zouden helpen op de arbeidsmarkt.

Valentin was eerst zo ontmoedigd, dat hij geen toekomst kon zien voor zichzelf. Zijn mentor, Magdalena Chadinoska Kuzmanoski, herinnert zich nog dat Valentin haar niet kon vertellen wat hij wilde doen, omdat “niemand hem dat ooit gevraagd had. Hij wist niet hoe hij moest reageren.”

Toen Valentin eenmaal inzag dat hij graag chef-kok wilde worden, regelde zijn mentor een stageplek voor hem in een hamburgerrestaurant, een ervaring die goed was voor Valentin’s zelfvertrouwen.

“Vanaf de eerste dag van de stage, waren ze tevreden over mijn werk. Ze zouden me volgende week al aannemen, maar omdat ik geen papieren heb, kan dat nog niet.”

Maar dat zal algauw veranderen. Zodra hij zijn identiteitskaart heeft, wil Valentin zich inschrijven voor de middelbare school, een vaste baan krijgen in het hamburgerrestaurant, een culinaire opleiding volgen, een paspoort krijgen en voor het eerst van zijn leven buiten Noord-Macedonië reizen. En hij hoopt dat vele anderen zullen kunnen genieten van een legale identiteit. “Het gaat niet alleen om mij,” zei Valentin. “Er zijn veel mensen in het land die geen papieren hebben. Ik wil een oproep doen aan iedereen om niet alleen mijn zaak op te lossen, maar ook die van alle anderen in mijn situatie.”

Nu zijn juridische marathon voorbij is, staat Valentin te popelen om het leven op te bouwen waar hij van droomt en het gevoel te krijgen dat hij erbij hoort in zijn land. “Het zal als thuis voelen wanneer ik een huis heb, een ziektekostenverzekering, een baan; wanneer ik een goed leven heb zoals andere burgers die rechten hebben.”

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door UNHCR op 16 september 2022.