Activiste Tetiana Barantsova, die al sinds haar tiende een rolstoel moet gebruiken vanwege een ongeluk, moest in februari 2022 haar thuisland, Oekraïne, ontvluchten. In 2014 moest ze reeds vluchten binnen de Oekraïense landsgrenzen vanwege het conflict. Nu helpt ze andere mensen met een beperking hetzelfde te doen.
Tetiana Barantsova en UNHCR-medewerkers bezoeken het provinciaal centrum voor de revalidatie van mensen met beperkingen in het dorp Velykyi Bereznyi in de Transkarpatië regio in het westen van Oekraïne. © UNHCR/Igor Karpenko
Op ieder moment kan Tetiana op haar gsm berichten ontvangen waarin mensen om hulp vragen. Het volgende bericht komt uit een schuilkelder in Sjevjerodonetsk, een stad in het oosten van Oekraïne die hevig gebombardeerd wordt: “Het is hier koud, we hebben geen water, matrassen of dekens, de stad wordt constant gebombardeerd. Alsjeblieft, kan iemand ons helpen om de stad uit te raken? Ik hoop dat deze sms je bereikt.”
Steun vluchtelingen uit Oekraïne
Het bericht is van Olha Chernozhukova, een 32-jarige vrouw met een ernstig letsel aan haar wervelkolom waardoor ze in een rolstoel zit. Toen de oorlog in februari begon, woonde ze met haar 73-jarige moeder aan de rand van Sjevjerodonetsk. Nadat er een bom in de tuin van hun buurman viel en de driejarige dochter van vrienden omkwam, brachten vrijwilligers hen naar een schuilkelder. Vanop de houtenpaletten op de vloer van haar nieuwe schuilplaats waar ze lag, kon Olha nog steeds de bommen horen vallen.
“Ik dacht dat we daar levend zouden worden begraven”, zei ze later. “Gruwelijk gewoon.”
Lees ook: Het verhaal van Daria, jonge vluchtelinge uit Oekraïne
Zoals veel mensen met een handicap die in Oekraïne wonen, had Olha het nummer van Tetiana opgeslagen in haar telefoon. “Ik denk dat ik Tetiana wel een miljoen keer gebeld heb”, vertelde ze. “Ik keek naar mijn moeder, die wel tien jaar ouder leek geworden te zijn, en bleef maar bellen.”
Zodra Tetiana Olha’s bericht ontving, zocht ze contact met de lokale autoriteiten en ngo’s. De volgende dag zaten Olha en haar moeder in de trein naar Lviv in het westen van Oekraïne, waar Tetiana had geregeld dat ze in een revalidatiecentrum voor mensen met een beperking konden verblijven.
“Ik kan je niet vertellen hoe dankbaar ik ben”, zei Olha, nadat zij en haar moeder veilig in Lviv waren aangekomen. “Tetiana en haar collega’s zijn onze engelen. Ze hebben ons leven gered.”
Tetiana helpt sinds 2014 mensen met een beperking conflictgebieden te ontvluchten. In 2014 werd zij gedwongen te vluchten uit Loehansk, een stad in het oosten van Oekraïne. Zij, haar man, Oleksiy, en hun achtjarige zoon, Pavlo, konden slechts ternauwernood een veilige schuilplek bereiken tijdens een luchtaanval. Zij en haar man gebruiken beide een rolstoel. Nadat ze gevlucht waren, begon Tetiana met het organiseren van evacuaties voor andere mensen met een beperking. Ze veranderde haar telefoonnummer in een hotline voor zij die vastzitten in conflictgebieden en hielp zo’n 5.000 mensen in veiligheid brengen.
“Na we voor het eerst moesten vluchten in 2014 wist ik: we moeten ons voorbereiden.”
In 2020 werd Tetiana voor haar werkzaamheden verkozen als de regionale winnaar voor Europa van de UNHCR Nansen Refugee Award. Deze jaarlijkse prijs wordt uitgereikt aan mensen die zich tot het uiterste hebben ingespannen om mensen op de vlucht of staatloze mensen te ondersteunen. De Oekraïense regering benoemde haar ook tot Commissaris voor de Rechten van Mensen met een Handicap. Sindsdien pleit Tetiana voor meer hulp en ondersteuning voor de naar schatting 6,6 miljoen Oekraïners met een handicap.
Tetiana en UNHCR werknemers ontmoeten mensen die zijn moeten vluchten, in het revalidatiecentrum voor mensen met beperkingen in de stad Svaliava in het westen van Oekraïne. © UNHCR/Igor Karpenko
Tetiana Barantsova praat met gezinnen met kinderen met beperkingen in het revalidatiecentrum in Svaliava. © UNHCR/Igor Karpenko
UNHCR en Tetiana worden rondgeleid in het revalidatiecentrum in Velykyi Bereznyi, terwijl Tetiana voorstelt hoe het gebouw toegankelijker gemaakt kan worden. © UNHCR/Igor Karpenko
Ze ontmoette verschillende ministeries en overheidsdiensten om te bespreken hoe ze mensen met een beperking zou kunnen helpen bij het evacueren in het geval dat. “Iemand met gehoorproblemen kan het geluid van sirenes niet horen. Een blinde kan het bord ‘schuilkelder’ niet lezen. Aan alle mogelijke scenario’s is gedacht”, zegt Tetiana.
Maar de omvang van het conflict dat op 24 februari escaleerde, verraste iedereen. “In 2014 wisten we naar welke gebieden het veilig was om mensen te sturen. Op 24 februari werden in heel Oekraïne explosies gehoord. De paniek was begonnen.”
Lees ook: Hoe jij vluchtelingen uit Oekraïne kan helpen
Het organiseren van evacuaties is slechts de eerste stap in het helpen van mensen met een handicap die ontheemd zijn door oorlog. Als ze eenmaal in veiligere gebieden zijn aangekomen, hebben ze verdere ondersteuning nodig bij het vinden van een geschikt onderkomen, medische zorg en andere diensten.
Eind februari 2022 hoorden Tetiana, Oleksiy en Pavlo (nu 16 jaar oud) opnieuw het maar al te bekende oorlogsgeraas. Ze woonden toen in Boryspil, een stad in de omgeving van Kiev.
“We besloten om meteen te vertrekken”, vertelt Tetiana. “We belden naar andere mensen met een beperking die bij ons in de buurt woonden. Binnen het half uur wisten we dat er meer dan 18 mensen waren die hulp nodig hadden en de middelen niet hadden om te vertrekken.”
Lees ook: Honderd dagen na de escalatie van het conflict in Oekraïne
Zij en Oleksiy namen zo veel van hen als ze konden mee in hun speciaal aangepast minibusje en reden naar het westen. In het busje vervoerden ze acht kinderen met beperkingen, een baby die pas twee weken oud was, drie mensen die een rolstoel gebruiken en een 85-jarige vrouw. Toen het busje op een gegeven moment in panne viel, duurde het uren voor ze hulp konden vinden. Toen ze eindelijk aankwamen op hun bestemming – het huis van een vriend in West-Oekraïne – was het huis al vol, en besloten ze door te reizen naar Letland. In Letland hielp een andere vriend van Tetiana hen een onderkomen te vinden in een centrum van de Letse Samaritanenvereniging.
Nadat ze de groep hier veilig achtergelaten hadden, keerden Tetiana en Oleksiy terug naar Oekraïne om te helpen anderen in veiligheid te brengen. Ze maakten meerdere heen- en terugreizen en waren uren onderweg, tot het Oleksiy te veel werd en hij opgenomen moest worden in een ziekenhuis in Letland.
Tetiana doet haar best om vrijwilligers te vinden die mensen op de vlucht naar opvangcentra kunnen brengen, maar veel dergelijke gebouwen missen de gespecialiseerde faciliteiten die ze nodig hebben. Samen met UNHCR bezoekt ze opvangcentra in West-Oekraïne en geeft ze advies hoe deze toegankelijker gemaakt kunnen worden. UNHCR ondersteunt deze verbeteringen.
De weken worden maanden en de telefoontjes blijven binnenkomen. “Wat Tetiana en haar team doen, is heel erg belangrijk”, zegt Yulia Maligonova, die voor de Oekraïense staatsnooddienst werkt en regelmatig met Tetiana communiceert. “Ze geeft om elke persoon die haar om hulp vraagt. Daardoor is het emotioneel ook heel zwaar.”
Tetiana weet dat haar missie veel van haar eist, maar beschrijft het als een verantwoordelijkheid waar ze zich niet van kan afwenden. “Ik heb niet veel kracht”, zegt ze. “Maar ik kan gewoon niet aan de zijlijn blijven staan als ik weet dat ik kan helpen.”
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door UNHCR op 22 juni 2022.
Deel op Facebook Deel op Twitter
