Betekent “migrant” en “vluchteling” hetzelfde? Nee. Hoewel “vluchteling” en “migrant” steeds vaker door elkaar gebruikt worden in de media en in het publieke debat, bestaat er een cruciaal verschil tussen beide termen. Ze met elkaar verwarren kan bijgevolg leiden tot misvattingen over asiel en migratie, maar ook problemen leveren voor vluchtelingen en asielzoekers.
Er bestaan belangrijke verschillen tussen bijvoorbeeld vluchtelingen en migranten.
Wat is precies uniek aan “vluchtelingen”?
Het statuut van vluchtelingen is binnen het internationaal recht strikt gedefinieerd. Vluchtelingen zijn mensen die zich buiten hun land bevinden vanwege een gegronde vrees voor vervolging, conflict, geweld, of andere omstandigheden die de publieke orde ernstig verstoren, en die daarom internationale bescherming nodig hebben. Hun situatie is vaak zo problematisch en gevaarlijk dat ze nationale grenzen oversteken op zoek naar veiligheid in buurlanden. Hierdoor krijgen zij internationale erkenning als vluchteling en daarmee ook toegang tot hulp en bescherming van staten, de VN-Vluchtelingenorganisatie (UNHCR) en andere organisaties. Deze status wordt precies gegeven aan mensen voor wie het te gevaarlijk is om naar hun thuisland terug te keren. Voor deze mensen kan het weigeren van asiel het verschil tussen leven en dood betekenen.
Hoe worden vluchtelingen beschermd onder internationaal recht?
Het specifieke wettelijke regeling voor de internationale bescherming van vluchtelingen is er om bijkomende bescherming te bieden aan mensen in een specifieke benarde situatie. Asielzoekers en vluchtelingen kunnen niet rekenen op de bescherming van hun eigen land.
Artikel 14 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt dat iedereen het recht heeft om asiel aan te vragen. De notie “asiel” werd echter niet ingevuld tot de ondertekening van de Conventie voor de Status van Vluchtelingen (Conventie van Genève) in 1951, waarbij UNHCR de opdracht kreeg om de uitvoering ervan te verzekeren. De Conventie van Genève (1951) en het Protocol (1967) vormen samen met andere regionale legale instrumenten, zoals bijvoorbeeld de OAU Conventie voor Specifieke Aspecten van Vluchtelingenproblemen in Afrika, de hoeksteen van hedendaagse bescherming voor vluchtelingen. Ze schrijven een universele vluchtelingendefinitie voor met basisrechten en verplichtingen voor vluchtelingen.
De Conventie blijft de voornaamste internationale standaard om beschermende maatregelen en behandeling van vluchtelingen te bepalen en af te toetsen. Haar belangrijkste bijdrage, het principe van non-refoulement (geen gedwongen terugkeer), is neergeschreven in artikel 33. Volgens dit principe kan men vluchtelingen niet terugsturen indien hun leven of vrijheid daar in gevaar is. Staten dragen de verantwoordelijkheid voor deze bescherming. UNHCR werkt nauw samen met overheden door advies en steun te verlenen zodat landen hun verantwoordelijkheden kunnen opnemen.
Moeten we de Conventie van Genève herzien?
De Conventie van Genève en het Protocol van 1967 hebben miljoenen mensenlevens gered en vormen de belangrijkste instrumenten voor de bescherming van mensenrechten vandaag. De Conventie is een mijlpaal voor mensenrechten en werd destijds ontwikkeld om een antwoord te bieden op de enorme migratiestromen die na de Tweede Wereldoorlog ontstonden en zelfs groter waren dan die van vandaag. De basis van de Conventie belichaamt fundamentele menselijke waarden. Ze heeft meermaals haar flexibiliteit bewezen in steeds veranderende omstandigheden. Ook rechtbanken erkennen dat de Conventie voldoende aanpasbaar is om bescherming te bieden aan vluchtelingen in veranderende omgevingen. De grootste uitdaging voor de bescherming van vluchtelingen is niet de Conventie zelf, maar wel haar internationale toepassing en uitvoering. Het is daarom noodzakelijk om effectieve manieren te vinden om de Conventie te implementeren in een geest van internationale samenwerkingen en gedeelde verantwoordelijkheid.
Geldt “migranten” als een algemene term die ook vluchtelingen omvat?
Een uniforme wettelijke definitie voor de term “migrant” bestaat niet op internationaal niveau.[1] Sommige beleidsmakers, internationale organisaties en media zien “migranten” als overkoepelende term voor zowel economische migranten als vluchtelingen. Mondiale migratiestatistieken gebruiken bijvoorbeeld steevast de term “internationale migratie”, die zowel asielzoekers als vluchtelingen omvat.
In het publiek debat kan deze term echter leiden tot verwarring, met ernstige gevolgen voor het leven en de veiligheid van vluchtelingen. “Migratie” wordt verstaan als een vrijwillig proces, bijvoorbeeld iemand die een grens oversteekt voor economische reden. Dit is niet het geval bij vluchtelingen omdat ze niet kunnen terugkeren naar een veilige thuis, en dus specifieke internationale bescherming nodig hebben.
“Migrant” en “vluchteling” met elkaar vermengen neemt de aandacht weg van de specifieke legale beschermingen die vluchtelingen nodig hebben, zoals bescherming tegen gedwongen terugkeer of bij bestraffing voor irreguliere oversteek van grenzen op zoek naar veiligheid. Er is niets onwettigs aan asiel aanvragen – integendeel, het is een universeel mensenrecht. Grensvervaging tussen “migrant” en “vluchteling” kan de publieke steun voor vluchtelingen en asielzoekers uithollen, zeker in tijden waar steeds meer vluchtelingen bescherming nodig hebben.
Elke persoon moet met respect en waardigheid behandeld worden. Mensenrechten van migranten dienen te allen tijde te verzekeren. Het is eveneens essentieel om een wettelijk en operationeel antwoord te bieden voor de bijzonder kwetsbare situatie waarin vluchtelingen zich bevinden en ervoor te zorgen dat staten hun verantwoordelijkheid hieromtrent niet omzeilen. Daarom zal UNHCR altijd afzonderlijk verwijzen naar “vluchtelingen” en “migranten”, om duidelijkheid te behouden over de oorzaak en het karakter van mensen op de vlucht en om de specifieke verantwoordelijkheden onder internationaal recht te benadrukken.
Kiezen “migranten” er altijd voor om te migreren?
De factoren die mensen doen migreren zijn soms erg complex. Vaak zijn er meerdere oorzaken. Mensen kunnen beslissen om te vertrekken omwille van economische doeleinden, voor onderwijs, gezinshereniging of andere redenen. Ze kunnen ook vertrekken om alternatieven te zoeken voor moeilijke leefomstandigheden die voortkomen uit natuurrampen, hongersnood of extreme armoede. Mensen die om deze redenen migreren worden onder internationaal recht niet gezien als vluchteling.
Hebben migranten niet ook recht op bescherming?
De redenen waarom mensen migreren zijn vaak dwingend en manieren vinden om hen te helpen en hun mensenrechten te beschermen is uiterst belangrijk. Ze worden beschermd door internationale mensenrechtenwetgeving. Deze bescherming komt voort uit hun fundamentele waardigheid als mens.[2] Voor sommigen kan het gebrek aan bescherming van hun mensenrechten ernstige gevolgen hebben. Het kan resulteren in mensenrechtenschendingen zoals ernstige vormen van discriminatie, willekeurige vervolging of opsluiting, gedwongen arbeid, slavernij of uitbuiting.
Daarenboven hebben sommige migranten, zoals slachtoffers van smokkelpraktijken of niet-begeleide kinderen, specifieke noden inzake bescherming en hulpverlening. Zij hebben het recht dat er aan hun tegemoet gekomen wordt. UNHCR steunt daarom een migratiebeleid dat de mensenrechten van alle migrerende mensen respecteert.
Zijn “vluchtelingen” ook “gedwongen migranten”?
De term “gedwongen migratie” wordt soms gebruikt door sociale wetenschappers en anderen als een algemene, open term voor verschillende vormen van ontheemding of onvrijwillige migratie, zowel binnen als buiten landgrenzen. De term werd bijvoorbeeld gebruikt om te verwijzen naar ontheemding door milieurampen, conflict, hongersnood of grootschalige ontwikkelingsprojecten.
“Gedwongen migratie” is geen juridisch concept en net als bij de term “migratie” bestaat er geen universeel aanvaarde definitie. De term beslaat een brede waaier van fenomenen. Vluchtelingen hebben daarentegen wel een duidelijk omschreven internationale en regionale vluchtelingenwetgeving, waarvan staten de duidelijk gedefinieerde en specifieke wettelijke verplichtingen aanvaarden. Vluchtelingen benoemen als “gedwongen migranten” neemt de aandacht weg van de specifieke noden van vluchtelingen en van de wettelijke verplichtingen waar de internationale gemeenschap zich aan moet houden. Om verwarring te vermijden, vermijdt UNHCR de term “gedwongen migratie’ om te verwijzen naar vluchtelingen of andere vormen van ontheemding.
Wat is de beste manier om een gemengde groep van migrerende vluchtende mensen – met zowel vluchtelingen als migranten – te benoemen?
UNHCR verkiest om deze gemengde groepen te benoemen als “vluchtelingen en migranten”. Dit is de beste manier om te erkennen dat alle migrerende mensen mensenrechten hebben die moeten worden gerespecteerd, beschermd en toegepast. Daarnaast geeft deze benaming ook aan dat vluchtelingen en asielzoekers specifieke noden en rechten hebben en beschermd moeten worden door een specifiek juridisch raamwerk.
De door beleidsmakers vaak gebruikte termen “gemengde migratie”, “gemengde instroom” of “gemengde mobiliteit” zijn nuttig om te verwijzen naar het fenomeen vluchtelingen en migranten (inclusief slachtoffers van smokkelpraktijken en andere kwetsbare migranten) wanneer die samen zij aan zij dezelfde routes volgen.
Daarentegen wordt de term “gemengde migratie” door sommigen gebruikt als een eenvoudige manier om te verwijzen naar een gemengde migrerende groep waarvan de individuele status of de migratieoorzaak niet gekend is. Dit is echter te kort door de bocht. Het kan verwarring veroorzaken en leiden tot miskenning van de specifieke noden van vluchtelingen en migranten.
Hoe moet je vluchtelingen beschrijven die het ene gastland verlaten op zoek naar een ander? Moeten zij niet beschreven worden als migranten omdat ze verder reizen dan het eerste gastland?
Een vluchteling houdt niet op “vluchteling” te zijn of wordt geen “migrant” omdat ze van het een gastland naar een ander land reizen. Een persoon krijgt de status van vluchteling omdat hij in zijn thuisland geen bescherming kan krijgen. Naar een asielland reizen verandert niets aan iemands vluchtelingenstatus. Iemand die voldoet aan de criteria van het vluchtelingenstatuut blijft een vluchteling, ongeacht de migratieroute die deze persoon neemt of de verschillende fasen van zijn reis op zoek naar bescherming of kansen om een nieuw leven op te bouwen.
[1] De VN Conventie van 1990 inzake de Bescherming van de Rechten van Migrantenarbeiders en hun Familieleden definieert de term “migrantenwerker”. Zie ook: artikel 11 van de ILO Conventie betreffende Migratie en Uitbuiting en de Bescherming van Gelijke Kansen voor Migrantenwerkers (No. 143), de ILO Migratie voor Werkgelegenheid Conventie (1979, NO. 97) en artikel 1 van de Europese Conventie voor de Wettelijke Status van Migrantenwerkers (1977).
[2] Bijvoorbeeld de Universele Verklaring voor Mensenrechten, het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, het Internationaal Verdrag voor Economische, Sociale en Culturele Rechten, maar ook andere belangrijke internationale en regionale verdragen die erkennen dat alle mensen, inclusief migranten en vluchtelingen, mensenrechten hebben.
Deel op Facebook Deel op Twitter
