Yana Liubymova gebruikt haar eigen ervaring met gedwongen ontheemding om andere Oekraïners op de vlucht te helpen en te steunen.
De afgelopen tien jaar heeft Yana Liubymova zich opgeworpen als een model van veerkracht voor miljoenen intern ontheemden in Oekraïne, door op te komen voor hun rechten en behoeften. © UNHCR/Iryna Tymchyshyn
“Het is alsof je door een tunnel loopt en op een gegeven moment heb je nauwelijks nog controle over wat er gebeurt… Je verwacht altijd dat de dingen van het ene op het andere moment beter worden, tenminste vanuit psychologisch oogpunt”, vertelt Yana Liubymova, 41, terwijl ze probeert te beschrijven hoe ze in 10 jaar tijd twee keer haar huis heeft moeten ontvluchten.
Miljoenen Oekraïners werden ontheemd door de oorlog , die in 2014 begon in de Krim en het oosten van het land en vervolgens escaleerde in de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022.
Tijdens de eerste golf van ontheemding werden ongeveer 1,4 miljoen mensen gedwongen om de vijandigheden te ontvluchten, voornamelijk in de regio’s Donetsk en Luhansk. Yana ontvluchtte de stad Kadiivka in 2014 en vestigde zich in Starobilsk, ook in de regio Luhansk. Hier bouwde haar familie een nieuw leven op. Hoewel ze erin slaagde om er een succesvol bedrijf op te zetten, kon ze haar ogen niet sluiten voor de moeilijkheden van andere Oekraïeners die ontheemd waren. Daarom was ze medeoprichtster van “The Effective Community”, een maatschappelijke organisatie die mensen op de vlucht wil helpen integreren in hun nieuwe gemeenschappen – een van de belangrijkste prioriteiten van de autoriteiten en humanitaire organisaties.
“We hebben dit initiatief gelanceerd omdat we mensen wilden helpen. “Ik had ervaring met op de vlucht zijn en ik wist precies wat ik moest doen toen de oorlog zich over het hele land verspreidde,” legt Yana uit.
Toen in 2020 in de regio Luhansk een raad voor intern ontheemden werd opgericht, stond Yana aan het hoofd van de raad en onderhield ze de contacten tussen de intern ontheemden en de autoriteiten.
Op 24 februari 2022 moest Yana opnieuw vluchten voor haar leven. Een paar uur voordat Starobilsk onder Russische bezetting kwam, namen Yana en haar man hun hond mee, verzamelden een paar documenten en verlieten de stad die hun tweede thuis was geworden. Na enkele dagen onderweg te zijn geweest, hadden ze het land doorkruist en tijdelijk onderdak gevonden in de Ivano-Frankivsk regio in het westen van Oekraïne.
Tijdens de eerste maand van de grootschalige Russische invasie raakten meer dan 10 miljoen mensen – een kwart van de Oekraïense bevolking – ontheemd, als vluchtelingen in het buitenland of intern in het land.
“Tijdens de invasie had ik een heel sterk déjà vu-gevoel. Iedereen had voedsel nodig, een plek om te slapen, veilig onderdak en een plek om zich te wassen,” herinnert Yana zich. “We hadden dit al eens meegemaakt in 2014, maar deze keer waren het niet slechts één of twee regio’s. De oorlog bereikte deze keer alle uithoeken van Oekraïne en liet geen enkele familie onberoerd.”
Yana hielp Oekraïense vluchtelingen onderdak te vinden en toegang te krijgen tot de hulp die ze nodig hadden. Na vier maanden kreeg ze een baan aangeboden bij de ombudsdienst in de hoofdstad Kiev en verhuisde ze opnieuw.
Yana bezoekt een collectief centrum voor vluchtelingen in Kiev. Ze bespreekt er hun behoeften met Andrii Zhyvaha, zelf afkomstig uit de stad Lysychansk. © UNHCR/Iryna Tymchyshyn
“Ik had ervaring met op de vlucht zijn en ik wist precies wat ik moest doen toen de oorlog zich over het hele land verspreidde.”
Na twee keer haar leven opnieuw te hebben opgestart, houdt Yana vast aan haar leidraad: “Zet het leven niet op pauze”. Haar opvatting van “thuis” is echter volledig veranderd: “Mijn thuisgevoel is volledig verdwenen en dat is traumatiserend. In het dagelijks leven kan ik bijvoorbeeld niet tegen overbodige voorwerpen. Ik vraag me voortdurend af of ik dat ene kopje of andere voorwerpen wel echt nodig heb. Zou ik ze mee kunnen nemen als ik weer moest vluchten?”
Als voorzitter van de raad voor intern ontheemden onderhoudt Yana contact met andere vluchtelingen uit de regio Luhansk, die nu bijna volledig onder Russische bezetting is. Ze richt zich niet alleen op degenen die gevlucht zijn, maar ook op degenen die ervoor gekozen hebben om in regio’s te blijven waar geen humanitaire hulp kan worden geboden.
Ze benadrukt dat het belangrijk is om de voorwaarden te scheppen voor degenen die vrijwillig willen terugkeren zodra de Oekraïense regering de controle over de bezette gebieden heeft heroverd, zonder een beleid op te leggen dat mensen zou dwingen terug te keren. Haar inspanningen gaan verder dan onmiddellijke hulpverlening en zijn erop gericht de basis te leggen voor duurzaam herstel en re-integratie , bijvoorbeeld door te pleiten voor het creëren van basisdiensten en werkgelegenheid in zowel de gastgemeenschappen als de terugkeergebieden.
Efgheni met zijn nieuwe hond. Hij en zijn gezin zijn door de oorlog verdreven uit een dorp in de regio Luhansk. © UNHCR/Andrew McConnell
Yana (derde van rechts) neemt deel aan het eerste Oekraïense forum van raden voor intern ontheemden, dat in november 2023 plaatsvond in Kiev. © Stabilization Support Services/Ievhen Vorontsov
Intern ontheemden uit Luhansk verzamelen zich voor een collectief centrum in Kharkiv. © UNHCR/Andrew McConnell
Er zijn momenteel 527 raden voor intern ontheemden in Oekraïne, die ontheemde gemeenschappen in het hele land vertegenwoordigen. In november 2023 ondersteunde UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie, het eerste Oekraïense forum van raden voor intern ontheemden, dat in Kiev plaatsvond. Als vertegenwoordiger van haar regio nam Yana deel aan een panel dat de benarde situatie van miljoenen intern ontheemden in Oekraïne belichtte.
“De persoon die ik voor 2014 was, bestaat niet meer. Ze hebben me alles afgenomen”, zegt Yana, terwijl ze terugblikt op de afgelopen 10 jaar die haar leven ingrijpend hebben veranderd. “Zou ik anders hebben gehandeld als ik had geweten dat ik over tien jaar twee keer mijn huis zou moeten ontvluchten? Nee, ik zou nog harder mijn best hebben gedaan om te helpen. Op momenten dat ik het niet meer aankan, denk ik aan de mensen die het die zichzelf niet kunnen helpen. Ik kies ervoor om verantwoordelijk voor hen te zijn. En ik kan het me niet veroorloven om te stoppen.”
Deel op Facebook Deel op Twitter
