Państwa europejskie pielęgnują długą tradycję udzielania schronienia osobom prześladowanym. Ochrona podstawowych praw jest kluczowa dla tożsamości Europy. W 1999 r. państwa członkowskie UE zobowiązały się do stworzenia wspólnego europejskiego systemu azylowego, mającego na celu sprostanie rosnącym wyzwaniom azylowym na poziomie europejskim.
W kolejnych latach UE przyjęła szereg istotnych środków legislacyjnych w celu zharmonizowania różnych systemów azylowych państw członkowskich. Rozporządzenie Dublińskie określa, które państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrzenie danego wniosku o azyl. Dyrektywa dotycząca Warunków Recepcyjnych określa minimalne warunki recepcyjne dla osób ubiegających się o status uchodźcy, w tym związane z mieszkalnictwem, edukacją i zdrowiem. Dyrektywa dotycząca procedur azylowych ustanawia minimalne normy procedur nadawania statusu uchodźcy, stanowiąc istotny wkład do prawa międzynarodowego, ponieważ kwestia ta pierwotnie nie była ujęta w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r. Dyrektywa Kwalifikacyjna wprowadza formę ochrony subsydiarnej, uzupełniając Konwencję z 1951 r., która będzie udzielana osobom w obliczu ryzyka doznania poważnej krzywdy.
UE powołała również Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców (ERF) w celu zapewnienia wsparcia finansowego dla państw członkowskich umożliwiającego skuteczną pracę ich systemów azylowych. Eurodac, wspólnotowy system informatyczny, został uruchomiony w celu porównywania odcisków palców i ustalania, czy osoby ubiegające się o status uchodźcy złożyły już wniosek o nadanie statusu uchodźcy w innym państwie członkowskim.
UE pełni ważną rolę w kwestii azylu i przesiedleń wewnątrz i na zewnątrz Unii. Prawo i praktyka UE znacząco wpływają na rozwój mechanizmów ochrony uchodźców w wielu innych krajach. Instytucje UE, takie jak Rada Europejska, Komisja Europejska, Parlament Europejski i Europejski Trybunał Sprawiedliwości mają moc ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą w obszarach bezpośrednio związanych z mandatem UNHCR.
Pomimo obowiązywania dyrektyw i rozporządzeń mających na celu harmonizację w całej UE, nadal istnieją znaczne różnice między poszczególnymi państwami członkowskimi UE w ich podejściu do ochrony i poziomie udzielania ochrony uchodźcom, jak również co do warunków recepcyjnych, takich jak dostęp do opieki zdrowotnej mężczyzn, kobiet i dzieci ubiegających się o status uchodźcy. Na przykład, w niektórych państwach członkowskich UE dostęp do podstawowej pomocy materialnej jest tak ograniczony, że wielu ubiegających się o status uchodźcy w końcu trafia na ulicę.
Dlatego UNHCR śledzi prawo azylowe i działania UE w tym zakresie i dostarcza rekomendacji i porad instytucjom UE i 27 państwom członkowskim w zakresie ochrony uchodźców, przesiedleń i integracji. UNHCR regularnie publikuje raporty, propozycje i uwagi na temat prawa azylowego i polityki azylowej UE.
